DSC02380

badawcze oraz wielością stosowanych narzędzi badawczych. Zdecydowana większość metodologów uważa jednak, że obserwacja i eksperyment to dwie odrębne metody badawcze, które choć mają pewne cechy wspólne, to różnią się zasadniczo. Trudno jest wyobrazić sobie badania metodą eksperymentu, w których nie byłaby stosowana obserwacja. W różnych eksperymentach obserwacja może jednak zajmować różne miejsce. Może być ukierunkowana na ich przebieg, rezultaty bądź okoliczności towarzyszące. Zasadnicza różnica między tymi metodami sprowadza się do tego, że o ile w obserwacji chodzi przede wszystkim o to, aby czynności związane z jej prowadzeniem w niczym nie zakłóciły zachowania się obserwowanych osób czy przebiegu zdarzeń i zjawisk, o tyle istota eksperymentu polega na świadomym i planowym oddziaływaniu na objęte badaniami grupy osób, procesy i zjawiska w celu wywołania zmian w ich dotychczasowym zachowaniu lub przebiegu zdarzeń. Zmiany te mają jednak charakter kontrolowany, a ich rezultaty są przedmiotem ścisłej obserwacji.

W literaturze można spotkać wiele definicji eksperymentu, które w samej istocie niewiele różnią się między sobą. Według W. Zaczyńskiego: Eksperyment jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości, polegającą na wywoływaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem™. W psychologii eksperyment uznawany jest za metodę [...] polegającą na badaniu zjawisk wywołanych przez badającego w kontrolowanych przez niego warunkach, w celu ich poznania³¹⁶. Cenne uzupełnienie powyższych definicji stanowi ujęcie J. Pietera, według którego: Eksperyment naukowy polega na czynnej modyfikacji zjawiska stanowiącego przedmiot badania celem poznania związków, zależności między osobnymi składnikami bądź warunkami przebiegu zjawiska badanego¹ . Wskazuje on na to, że zmiany wywoływane w przebiegu zjawisk mają służyć nie tyle opisowi

^m W. Zaczyński: Op. cit., s. 88. ³⁷⁶ T. Tomaszewski: Op. cii., s. 27.

przebiegu zjawisk pod wpływem czynnika modyfikującego (czyli opisowi zmian, jakie wystąpiły w jego przebiegu), co badaniu zależności przyczynowo-skutkowych między poszczególnymi składnikami tych zjawisk, a także między składnikami tych zjawisk a czynnikami je modyfikującymi lub warunkującymi ich przebieg.

Swoiste uogólnienie powyższych ujęć może stanowić definicja eksperymentu zamieszczona w Słowniku pedagogicznym W. Okonia. Słowo „eksperyment” pochodzi od łacińskiego „experimentum”, oznaczającego doświadczenie lub badanie. W powyższym słowniku eksperyment jest definiowany jako [...] metoda badań typowa dla nauk indukcyjnych (-), której podstawową częścią jest wywoływanie jakiegoś procesu lub regulowanie warunków nań wpływających, aby umożliwić dokładniejsze jego zbadanie³⁷⁸. Eksperyment należy z pewnością uznać za metodę badań naukowych, charakterystyczną dla nauk indukcyjnych, które obejmują zarówno szeroko rozumiane nauki przyrodnicze, jak i humanistyczne³⁷*. Nadaje się do badania zjawisk, które powtarzają się w podobnych warunkach. W poszczególnych naukach może być inaczej prowadzony i stąd wynikają różne jego odmiany i nazwy, jednak w każdej nauce jest metodą pozwalającą na ustalenie pewnych faktów oraz zależności przyczynowo-skutkowych w przebiegu badanych zjawisk i procesów. Jest typową metodą dla badań ilościowych.

2.3.2.2. Rodzaje eksperymentów

Najczęściej wymieniane są dwa rodzaje eksperymentów:

-    eksperyment naturalny,

—    eksperyment laboratoryjny.

Eksperyment naturalny polega na wywołaniu i kontrolowaniu przez eksperymentatora zjawisk lub procesów, ale w takich warunkach, w jakich przebiegały one dotychczas. Powinien być prowadzony na obiekcie rzeczywiście istniejącym. Chodzi w nim o to, aby prowadząc eksperyment nie rezygnować z osiągnięcia celów

^m W. Okoń: Nowy słownik pedagogiczny. Op. cli., s. 64. ^m S. Kamiński: Op. cii., s. 274.

śk