DSC05021

XXVIII CHARA k Tl RYM YKA 1 WÓRC/OSci

wu pochodzą z rozpraw \ Seneki, jednakże l>ks/\_c mógł _p jąć je od Erazma. który ju C .u rue/ał. fce kom stał z dzirfiu

hit    PlSił-

__ , .

Rej wiele razy sam utoywl .iutorytet> (Cycerona, Seneke Ptafcw. Eurypidesa. Sokratesa. Solona, ksenofonta i Diogeoesa) rran*..' .*c - e ka.\ia z rych osób pozostawiła po sobie pisma. Okszyc /dobył pewru w.edzę f lozoticzną, jednak nie p>osiadł jej dzięki pilnemu studiowaniu dzieł starożytny eh. Świadczy o tym niezrozumienie pcw ny eh Ogólnych założeń ideowych, posługiwanie się ruj banie x:i znanymi \ popularnymi fragmentami dzieł, łączenie jzeameniew rvir>ch filozofów Trzeba również dostrzec, że jeśli Rej korzystał z przykładów Seneki. Cycerona czy Plutarcha, nie oaKab to, że był zwolennikiem jakiegoś systemu filozoficznego Przeciwnie. dobor egzempiow i cyiatów świadczy o tym, że zależało mu bardziej na por* lerdzeniu w łasnego poglądu pow ażnym autorytetem. poświadczeniu, że rozumuje prawidłow o. Dla pisarza b> i: :o ł»w iem rzecznicy tej samej sprawy, dlatego, zdaniem Juliana Krzyżanowskiego, obojętne jest, czy Rej poprawnie rozumiał ; odr*arzaf pog.ądy moralistów, czy tylko niedokładnie je streszczał : przemarzał, ważne. że rozumiał ich doniosłość^,6.

Choć az z kar. jego dzieł wyłania się obraz lektur pobieżnych. Re dokor.ywai oceny i selekcji materiału. Obawy swoje przekazał

Por Enzc z Rotterdamu, Podręcznik żołnierza Chrystusowego mjut zż«T»iemr> r pebr,. z oryginału łac. przeł oraz wstępem kryl. iprnpiim opatrzyłi. Dnmańdn. przedm poprzedził L. Kołakow ski. Kra-kś> 1965, s. 257. Kfla anegdot postarza się w różnych zbiorach: Lykoste-•B - IMrriirr Mduyiu, Loridout — Seneka, Lorichius — Fulgosius. Loncfcms - Hasona Aleksandra. Niemal od początku mieszały się także 4mmt utdue i Tzymśac źródła: Fedros, Awian i Romulus z Ezopem: Ka-**•:«- PjfchiBs. Sdstrs z gnomami greckimi. Warron. Komelius Nepos. Wa-crasz Maksy mus z B.osetr. a Cyceron i Seneka z Plutarchcm i Platonem Snq W Brochoaiski. Rozwój twórczości pisarskiej Mikołaja Reja j» PjmuęZmk Zjazdu Historyczno-Literackiego imienia MikjAaja Reja, «yd W Czenaak. Krako* 1910. a. 60-61.

J R r z y z a no w su, Witęp [w ] M Rej. Żywot człowieka poczciwego. nprar j Krzyżanowski. BN I 152. Wrocław 1956, s. XIII.

czytelnikom, przestrzegając „Nic bawię sic te* zasię leda czym bo mało tobie po Owidyjuszu, po Horacyjuszu. bo na cię trudny i fabułami /ubawiony''(/ywot człowiekapoczc,,.cyo. 2,17,2) Bar-dziej zatem cenił dzieła o tematyce etycznej ni* poezję klasyczna chociaż w II rozdziale Wizerunku ujawnił upodobania literackie:

Azaź to nie piękniejsza bywa krotochwila Sicść sobie z kilkicm osób, kiedy wolna chwila.

I mieć sobie nie wrzeszcząc poczciwe rozmowy, (...)

Albo przeczyść kilka kart onych dziejów dawnych.

Nasłuchać sic zwyczajów zacnych ludzi sławnych [

Tam znajdziesz Achillesa, Pryjama. Hektora.

1 jego wszytki sprawy, być z nim siedział wczora. (...)

Tam on sławmy Cycero rozmówi sie z tobą.

Najdziesz, w poczciwych sprawach co masz czynić z sobą.

Tam Kurcyjusz, Seneka. Homerus, tam Plato, (...)

By z tymi towarzyszmi miał z tobą rozmowę.

Miałby snadź weselszą myśl i wolniejsza głowę, [...).

Autorzy i dzieła nowożytne. Erazm z Rotterdamu należy do najważniejszych autorów renesansowych. Wczesny humanizm w Polsce, zafascynowany wielkim Holendrem, rozwijał się pod jego wyraźnym wpływem. W pierwszej połowie XVI w. w oficynach krakowskich ukazało się 40 wydań utworów tego pisarza. Dzieła Erazma budziły ogólny podziw, a Rejowi imponowała rozległa erudycja Rotterdamczyka ^T. W Polsce popularnością cieszyły się zwłaszcza Adagia, Rozmowy potoczne, Pochwała głupoty i Podręcznik żołnierza Chrystusowego (Enchiridion miłitis Chri-stiani). Najważniejszym dziełem jest przekład Nowego Testamentu w raz z komentarzem interpretującym jego treść. Okszyc czytał dzieła Erazma, zwłaszcza że myśliciel, jakkolwiek nigd> nie porzucił katolicyzmu i prezentował renesansowy humanizm chrześcijański, sympatyzował z protestantami. Rejowi odpowiadały także prezentow ane prostota i jasność stylu dzieł Holendra, brak ozdób

‘⁷ Szerzej o obu pisarzach: Z.Szmydtowa, Rej wobec Erazma, op.cit $. 181 i n.