DSCF1004

Ai\si\SNM\n.\san.\SNi':

/(JASŁA' ŚWIATLI S/AHASNK

skiego, śf me >Ą\wiv języki to potrafili opanować, nic miał znaczenia. Nic inaczej ziesztą bywało i z ideologami widu innych grup naiodowosciowych! Niektórzy z ideologów żydowskich zęby tylko wymienić Stanisława Mcndelsona — sami w pewnych okresach swego życia brali czynny udział w polskim ruchu puli-Ocznym i nieraz odgrywali w nim rolę poważni}. Mendelson był przecież jedni} t czołowych postaci PPS, Niektórzy' — żeby tu wymienić nazwisko jednego z twórców Kundu, Włodzimierza Medema — nawet wyzuaniowo mało mieli wspólnego z żydo-stwem. Zresztą sam twórca syjonizmu Teodor ł lerzl wyszedł ze środowiska całkowicie zasymilowanego, Ale — powtarzamy «* podobnych przykładów mogą nam dostarczyć dzieje wszystkich innych narodowych ruchów emancypacyjnych. Dość tu wskazać na Ukraińców i Litwinów, a w naszych czasach na narody kolo-nudne,

Ideologowie narodowego odrodzenia żydowskiego systematycznie starali się wykazywać odrębność Żydów. Historycy żydowscy — jak Dubnow —• byli zgodni z większością historyków polskich, że Żydzi polscy zawsze tworzyli izolowaną społeczność, której styczności z otaczającym światem były bardzo nieliczne i sporadyczne. Ih zawdzięczali Żydzi swoim instytucjom religijnym. Narodowi Żydzi byli zgodni z asymilatorami i nie-Żydami w tym, ze religia żydowska była źródłem odrębności Żydów. Kóz-mh się jednak od asyniilatorow i nie-Zydów w ocenianiu roli tej lehgu, Nawet ci i nich, którzy w życiu religijnym byli zupełnymi agnostykami i kiytyeznie odnosili się do tradycyjnych instytucji lehgijineli, uważali jednak, ze wierność tym instytucjom uratowała narodowość żydowską przed zagładą. 1 dlatego to nawet najbardziej wobec religii krytycznie usposobieni wysoko sobie cenili ich funkcje naiodowmwiuwo-zachowawcze. Nie odbiegało to zbytnio od tych łblakow; którzy w katolicyzmie widzieli ostoję zacliowauia polskości.

Niektórzy z żydowskich ideologów szli tak daleko, ze uznawali /vdów za swoistą grupę tizycznie-antro|H)logiczną, szykując

w tym drogę dla późniejszego rasizmu. Kategorycznie też odrzucano teorie w rodzaju Gumplowicza o nieżydowskim pochodzeniu Żydów wschodnioeuropejskich, Nie bez słuszności dostrzegani) w oltazarakiej teorii Gumplowicza próbę uzasadnienia konieczności asymilacji, Skoro Żydzi właściwie nie są Żydami, to nie ma sensu, by się upierali przy swej odrębności. Jest rzeczą zrozumiałą, że w środowiskach zasymilowanych teoria chazarska cieszyła się powodzeniem,

Szczególnie syjoniści chętnie powoływali się na fakt „obcości¹¹ Żydów w diasporze. Teoretycy syjonizmu tym samym przyjmowali antysemityzm jako rzecz uzasadnioną. Dopóki Żydzi są w diasporze i stanowią w niej ciało obce, dopóty musi być antysemityzm, który jest formą antagonizmu wobec obcego. Jedyne więc rozwiązanie to masowa emigracja Żydów do własnego kraju, to powstanie nowej ojczyzny żydowskiej. Jak wiadomo, sam 1 lerzl nie byt pewien, jaki kraj ma być wybrany na tę ojczyznę. Projekt Ugandy by! poważnie rozpatrywany i długo miał swoich zwolenników, Stanowisko syjonistów nie było więc różne od stanowiska antysemitów, Jedni i drudzy mówili o organicznej odrębności Żydów i tym samym o ich obcości. Oczywiście różnili się zasadniczo w ocenianiu roli Żydów i ich znaczenia historycznego. Ale w punktach wyjściowych byli zgodni, a i ich wnioski końcowe niezbyt odbiegały od siebie, Na tym miejscu tylko nawiasowo zauważymy, że historiozofia Ludwika (iumplowicza miała swój wpływ na ideologów polskiego antysemityzmu spod znaku „Ligi" i Narodowej 1 )cmokr acj i,

Żydowscy namdowcy-niesyjoniści nie szli tak daleko. Największe znaczenie mieli tu hundowey. Stali oni na gruncie narodowego odrodzenia Żydów w krajach ich osiedlenia. Wysuwali hasło autonomii kulturalnej, która by jednocześnie zabezpieczyła rozwój kulturalno-narodowy Żydów i umożliwiła ich współistnienie z szerszym otoczeniem. Pmy takim stanowisku „obcość" nic mogła być zbyt mocno podkreślana. Podkreślana natomiast była „rożność", w sensie jednak bardziej odrębności kulturalno-na-

M tgk