DSCF1116

liHłf/)?‘ Ml

hiitillilHny In lyi h p&tllŚWi klCu/y, filntĄi- po pul*kn, ulo/an mluli *ii 9 łyifiiHlMtflll ('I iHwyWlfiltłti $i§§Mi (In HiSiftłkli.) ImiUMki /tydliWMkliji ah- l^f¥h    fi/JÓlijWi polskiemu ttlilo

Ifliglfifs

V

IhIiihIiM ii Ii¹ poertjfl) ;$iwJ proza lllri/Hlut i i iii /HMulnic/r zim rżenie (lin iinhili-iihi iflnn/ii jednej zbiorowoSri Ind/klrj w Wwta-dniliilWH żbliihlWilltOl tlinigkl, WWi&M I now @lłi znw fi/r ii W MĄ siu żyi* filio i iuipiliiliiy liiilMłMUl rtoejologlrzMy, hunnu iunutt, tmnin leniflfykrt nlwiłiralĄ In ninżllwoWel, kl'fił^:e nieskończenie niz.rwy)-siśiijfj iiinźllwnś?el poezji. I illfilcfifi In nojfirhnwszyni clhi nnn zngndnlenlełn bętizłe obraz Życia w pnlaldej piozie lllrrackloj.

i (u niwiiMilirimy tn Rumu, rośmy slwlerdzllł, indwląc o pul rMi'1 poezji. W polakiej prozie lilcraeldej Żyd występuje często f pi uważnie jóśl traktowany życzliwie;

Mamy wice w literaturze polskiej niemało powieści i opowla ilłiTi „Żydowskichopartych nu tematyce? źydnWHkiej, opisujących Syrie Ktewddt* My pewne jego fragmenty I aspekty. Początek dajein NifiłtitHSWlrZAl.rtfbpiSł&fti] ÓW§ sentymentalna korespondencja pm v sz.laehetnyeh kochanków, dążących do wiedzy i cnoty. Punktem szczytowym są (u powieści I opowiadania Orzeszkowej z.1 hritPttt łiśofnwit MM fta czele. Cały szereg powieści „Sadowskich" wyszedł spod pióra mniejszych pisarzy, żeby wymienił'’

(fawalcwioza, (jruszeckiego czy gawętIziai zu Klniiińrnui Junoszę. Z tveh powieści mniejszych pisarzy Mrthtsi C iawalewicza mają szczególne znaczenie dokumentalne. Wypadnie nam o lej powiewni jeszcze pomówić osobno. „Żydowskie" nowele i opowiadania Konopnickiej, Szymanowskiego, Świętochowskiego — Iw po minąć innych - zdobyły sobie wielką popularność* Mpmfcl (y&fłftski stał się bez owita symbolem.

Można tu jeszcze dodać takie utwory dramatyczne jak Zapolskiej Mrtłkri >V«mm x^}Hh)pf — nic najlepszy mi pewno t, ulwo-

17 4

_fÓ*

;|»kicj, ale jako materia! socjologiczny bardzo interesu-

jtcy,    j ,

'    postacie dalr/oplanowc Żydzi $ą zjawiskiem powazech-

_{tn w} polskiej prozie literackiej. Nie brak ich u Kraszewskiego i _(i Korzeniowskiego, (Jdgrywają poważny rolę u Prusa, występują u Żeromskiego, Ni<; pomija ich Maria 1 dąbrowska, której „Ży-dówka bądźzdrówka” ma duży wpływ na losy bohaterów powieś-ci. Przesuwają sic; Żydzi u Reymonta i u Pr zyby szewski ego. Z wybitnych pisarzy polskich bodajże jedynie Sienkiewicz i Berent pozostawili Żydów na stronie.

Jak wygląda! obraz Żyda w powieściach „żydowskich”, w jakiej mierze odtwarzał on rzeczywistość? Możemy tu od razu zakwestionować wartość poznawczą powieści Niemcewicza. Szlachetna la powieść, piękny dowód wzniosłych uczuć i przekonań autora, w bardzo nlabyni stopniu odpowiadała rzeczywistości żydowskiej w Polsce. Niewątpliwie można w niej się doszukać odgłosów ruchu, łąki pod nazwą „flaskalah” zaczynał w owym czasie docierać i do Żydów polskich. Niewiele jednak przemawia za tym, by Niemcewicz o tym ruchu coś wiedział i —jeżeli wiedział zda wał sobie spruwę z jego sensu. /*ejbe i Sidra to spóźniony produkt Wieku Oświeconego, z jego racjonalistyczną koncepcją, że przez oświatę można rozwiązać wszystkie zagadnienia życia zbiorowego. Niemcewicz koncepcję tę zastosował i do Żydów, niewiele dbając o rzeczywiste oblicze życia żydowskiego. Stąd też zapewne bohaterowie jego prezentują się tak papierowo, schematycznie i nicprzckonywająco.

Byłoby jednak błędem, gdybyśmy mieli zlekceważyć znaczenie powieści Niemcewicza. Zapoczątkowała ona w literaturze polskiej typ młodego Żyda, dążącego do oświaty, poświęcającego swe życie sprawie uobywatclnicnia swych współwyznawców i tą drogą służenia eutej Polsce. Poprzednikiem Meira Kzofowicza był nic kto inny, jak Nicmcewiczowski Lej be. A odgłosy powieści Niemcewicza można usłyszeć nawet wMćchesach Gawalewicza.

275