DSCN1734

cechach w celu realia;    °°P°wicdnich

cji niezbędnych^?'    funk-

Widać żalem te„    ' ^roz"°j^u

ni socjok,giętych    ^rozma»>ch ico-

oWowieka^aiaS”7*-'

do ^Je<inych u& <ⁿP nawiązują_Cvch do mariesizmu) człowiek jest

w fah^^{S,em Sp}°^{,cc/ny nic}*>™ Produkt

L i >?^CC’ "u ^{mnych Ujęciach} Powiek kreuje sam siebie.

„istoty pracującej, wytwarzającej narzę

/oh .aktor", aktywton. definicja sytuacji, działanie społeczne, homo ,*conomicus. indywulu-uh/nt crtOłOgła społeczeństwa, osobowość **>• Icc/na. socjologia, socjologu życia codziennego

sytuacyjnych w „czysfcf- postaci. Zaliczyć tu należy m in. strukturalizm. teorię giĆr teorię wymiany, a w ramach tej ostatniej zwłaszcza tzw. teorię elementarną. Pomimo wysiłków w koncepcjach tych widoczna jest obecność różnych koncepcji człowieka. Na przykład teoria gier acplicite zakłada, że cracz jest istotą w pełni racjonalną, w swoich decyzjach kieruje się wyłącznie kryterium tzw. oczekiwanej użyteczności, posiada pełną wiedzę o sytuacji (grze). W jeszcze innym ujęciu ..zniknięcie człowieka" lub dehumanizacja humanistyki jest wynikiem przeniesienia zainteresowań poznawczych na zjawiska i procesy makrospołccznc.

Odmienny sposób ujmowania człowieka widoczny jest nie tylko w nauce, lecz tkwi u podstaw koncepcji politycznych. W marksizmie człowiek jest „całokształtem stosunków społecznych”, tzn. stanowi wytwór makrostruktury, intemalizując zasadnicze cechy społeczeństwa w danej epoce historycznej. Liberalizm akcentuje wolność jednostki, jej prawo do swobody decydowania o własnym losie. Koncepcja ta zakłada. Zc człowiek jest racjonalny i w swoim postępowaniu kieruje się własnym interesem. Przedstawione przykłady wskazują. Ze w wielu teoriach, nawet znacznie się różniących. przyjmowany jest wspólny model homo oeconomicus.

Na związki występujące między cechami społeczeństwa i cechami tworzących jc osób wskazuje się niemal we wszystkich socjologicznych teoriach osobowości społecznej np. w pracach George’a Herberta Mcada (1975), Ralpha Linlona (1975). Charlcsa H. Coolcya (19921. Floriana Znanieckiego (1974], Karla Mannheima (I974J. I>avida Ricsmana (D. Ricsman. N. Glazer, K Denney 1971). Często podkreśla się. Ze cechy systemu społecznego (lub kultury) generują określony typ człowieka. Herbert Marcusc [ 1991J ukazuje, w jaki sposób społeczeństwo konsumpcyjne wytwarza „człowieka jednowymiarowego". Talcott Parsons (1964] posługując się swoistym antropo-morfizmem podkreśla, Zc system społeczny

Koncepcje człowiek, w socjologii 83

U licznych koncepcjach socjologicznych. gdy mówi się o człowieku, chodzi oądz o konkretną jednostkę, bądź o jednostkę traktowaną jako reprezentant społeczeństwa. zbiorowości lub nawet rodzaju ludzkiego; cechy jednostki ujmowane są jako wytwór zbiorowości / tego względu różne koncepcje człowieka traktować należy jako swoiste idcalizacjc lub ..typy idealne".

Warto na koniec przytoczyć konstatacje Maxa Schclcra (1987j odnoszące się do różnych sposobów definiowania istoty człowieka. Odrzuca on próby określania człowieka jako „istoty rozumnej" (homo sapiens).

dzia” (homo faher), jako istoty zwierzęcej (homo naluralis) itd., stwierdzając, zc .jiie-definiowalność" należy do istoty człowieka. Jest on ty lko jakimś „między" (cm „Zwi-schen"), jakąś „granicą”, jakimś ..przejściem". jakimś „przejawianiem się Boga" w nurcie życia i wiecznym „wychodzeniem” (.. Hinaus ") życia ponad siebie samo [ibidem, s. 26J. Zasadniczą cechą człowieka jest dążenie do transcendencji, do wykraczania ponad siebie M Schelcr ma tu na myśli głównie aspekt religijny. „Rzecz, któraZaczyna wychodzić ponad siebie i poszukiwać Boga. to właśnie jest «człowiek» libidem, s. 32]. ,.«człowick» jest intencją i gestem samej «transccndcncji»" [ibidem, s. 25]. (A.S.)