DSCN1823

Rytuał 171

Tourainc A., 1995. Wprowadzenie do analizy ruchów społecznych [w:| Władza i społeczeństwo Antologia tekstów z zakresu socjologii polityki, wybór i oprać. J. Szczupa-czyński, Wyd. Nauk. Scholar. Warszawa.

Rytuał, 1. Zespół zachowań często

0    charakterze symbolicznym, przebiegający według ściśle określonego wzoru (rytu), zwykle dotyczący sfery religijnej. Jean Maisonneuve [1995, s. 13] pojęcie to charakteryzuje jako „skodyfikowany system praktyk, posiadający w określonym miejscu

1    czasie subiektywne znaczenie i symboliczną wartość dla swoich uczestników i świadków, implikujący aktywizację ciała i posiadający związek z sacrum". W wypadku rytuałów margines swobody ekspresji lub odstępstwa od obowiązujących wzorów jest minimalny. Rytuały dotyczą ważnych dziedzin tycia zbiorowości. Jeśli odnoszą się do sfery świeckiej i nie dotyczą spraw najważniejszych dla życia zbiorowości, to mówi się wtedy o ceremoniach (zob. [M. Bu-chowski. W. Burszta 1992, s. 51]). Rytuały są czynnościami o charakterze performa-tywnym - mogą konstytuować fakty. Zarazem jednak odstępstwo od wzoru zachowań może podać w wątpliwość jego prawomocność. Victor Turner przez rytuał rozumie „określone zachowanie formalne wykony- ' wane przy okazjach nie dotyczących zwykłej technologii, a posiadające odniesienie do wierzeń w istoty lub siły mistyczne” (cyt. za [M. Buchowski 1993, s. 105]). Kazimierz Pospiszyl [ 1998, s. 52] wskazuje na wyraźny podział współczesnych rytuałów inicjacyjnych na rytuały „oficjalne, akceptowane - a nawet kultywowane — przez społeczeństwo ludzi dorosłych, i nieoficjalne, stworzone przez młodzież dojrzewającą".

2. Zachowania schematyczne, rutynowe, przebiegające w utarty sposób, bez względu na okoliczności. Robert K. Merton [1982. s. 213] uznał rytuał izm za jeden ze sposobów indywidualnego przystosowania do środowiska, charakteryzujący się koncentracją na środkach działania, a pomijaniem znaczenia celów, którym ma ono służyć. Klasycznym przykładem tego typu zachowań są działania biurokraty. Erving Gofffnan [1967] zajmował się badaniem interakcji rytualnych w codziennych zachowaniach. Zachowania te przebiegają zwykle w sposób pozarefleksyjny i skonwencjonalizowany — np. rytualne zachowania związane z powitaniami i pożegnaniami, rozpoczynanie lub kończenie konwersacji za pomocą utartych zwrotów. (A.S.)

Zob. habitus. migracja, obrzęd, zwyczaj. Literatura:

Buchowski M . 1993, Magia i rytuał. Instytut Kultury, Warszawa.

Buchowski M., Burszta W.. 1992. O załaceniach interpretacji antropologicznej. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

Goffman F... 1967, Interaction Ritual: Essays on Face-to-Face Behauiour, Doublcday. New York.

Maisonneuve J., 1995, Rytuały dawne i współczesne, Gdańskie Wyd. Psychologiczne. Gdańsk

Merton R.K., 1982, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN. Warszawa.

Nisbet R., 1998. Przesądy. Słownik filozoficzny.

Fundacja Aletheia. Warszawa.

Pospiszyl K.. 1998. Elementy przemocy w rytuałach inicjacyjnych [wi] Przemoc dzieci i młodzieży w perspektywie polskiej transformacji ustrojowej, pod red. J. Papieża. A. Płukisa, Wyd. A. Marszałek, Toruń.