DSCN1855

Techniki neutralizacji 203

Kiciński K.. 199S. Orientacje moralne. Próba typologii. Uniwersytet Warszawski. Warszawa. Maisonneuvc J-. IW. Rytuały dawne i współ -czesne. Gdańskie Wyd. Psychologiczne. Gdańsk.

Sumner W.Ci . 1995. Naturalne sposoby postępowania w gromadzie. Studium socjologicznego znaczenia praktyk życia codziennego, manier, zwyczajów, obyczajów oraz kodeksów moralnych. Wyd. Nauk. PWN. Warszawa. Poradnik dobrych manier. 1999. oprać. W. i M. Kamieńscy. Vidcograf II, Katowice.

Tajny związek, zob. anonimowość wzri. 1. dczindywidualizacja, problem skali.

Techniki neutralizacji, operacje poznawcze dokonywane przez podmiot przed podjęciem zachowania dewiacyjnego, mające na celu osłabienie (zneutralizowanie) oddziaływania obowiązujących norm i wartości. Stosowanie przez podmiot różnych technik neutralizacji pozwala wyjaśnić etiologię zachowań dewiacyjnych (zwłaszcza przestępczych). Zakłada się, że aby doszło do świadomego popełnienia czynu o charakterze przestępczym, jednostka musi w jakiś sposób „uporać się” ze zintemali-zowanymi normami zakazującymi takich działań, przy jednoczesnym zachowaniu swej dotychczasowej tożsamości. Techniki neutralizacji nie są racjonalizacjami, czyli uzasadnieniami wynajdywanymi po dokonaniu czynu niezgodnego z normami, mającymi chronić pozytywny obraz jednostki we własnych oczach. Techniki te stosowane są zanim czyn dewiacyjny zostanie podjęty, stanowiąc niejako fazę przygotowawczą tego typu działań.

David Matza i Gresham M. Sykes — twórcy tej koncepcji — wyodrębnili pięć technik neutralizacji: 1) kwestionowanie odpowiedzialności — jednostka uznaje, że czynniki zewnętrzne (środowisko społeczne, okoliczności itp.) „zmuszają” ją do podjęcia określonych działań niezgodnych zobowiązującymi normami; 2) kwestionowanie krzywdy — pomniejsza się znaczenie skody, którą zamierza się wyrządzić; 1) kwestionowanie ofiary — uznaje się. że ofiara zasłużyła sobie na to, co ją spotyka, lub że nikt nie będzie poszkodowany, ponieważ trudno ustalić, kto poniesie stratę w wyniku danego czynu; 4) potępienie potępiających — przyjmuje się. że „wszyscy” są nieuczciwi i w związku z tym ci. którzy potępiają dane postępowanie, kierują się w istocie także nieuczciwymi motywami, tyle, że starannie skrywanymi; 5) powołanie się na wyższe racje — łamanie normy usprawiedliwia się ..mniejszym złem”, tzn. koniecznością obrony wartości cenionych wyżej.

Jak zaznaczają D. Matza i G.M. Sykes. przedstawione techniki zapewne nie wyczerpują wszystkich możliwych sposobów neutralizowania norm. Z tego względu należy je traktować głównie jako egzemplifi-kacjc. Inne zastrzeżenia — wskazywane przez krytyków — dotyczą niezbyt jasnych kryteriów wyróżnienia poszczególnych technik (zob. [A. Siemaszko 1993. s. 197 i n.J). To samo zachowanie, a także podobne sposoby werbalizacji, mogą być kwalifikowane do różnych technik neutralizacji. Pomimo wysuwanych zastrzeżeń koncepcja neutralizacji posiada istotne znaczenie teoretyczne, które nie ogranicza się wyłącznie do wyjaśniania zachowań przestępczych, a zwłaszcza „psot"’ porządnej młodzieży z warstw średnich oraz „niepoważnej przestępczości'" młodzieży z warstw niższych (zob. [A. Siemaszko 1993. s. 202]). Koncepcję tę można traktować ogólniej, jako element teorii dynamiki wartości (zob. |R. Dyoniziak. A. Słaboń 1997, s. 18 -27]). (A.S.)

Zob. dewiacja, internalizacja, normy społeczne, tożsamość, wartość.

Literatura:

Dyoniziak R-. Słaboń A.. 1997. Patologia życia gospodarczego. Aspekty socjologiczne, AL w Krakowie. Kraków.

Siemaszko A.. 1993. dranice tolerancji O teoriach zachowań dewiacyjnych, Wyd. Nauk PWN. Warszawo.

Sykes G.M.. Matza D. 1957. Techntpues pf Neutrahzation A Tłteory oj Hełinpuency. „American Sociológicał Rcvicw”, vol. 22.