emo

'LOGICZNA KONCEPTUALIZACJA EMOCJI

'LOGICZNA KONCEPTUALIZACJA EMOCJI

Tabela 1.2 przedstawia próbę wyliczenia niektórych odmian emocji pierwotnych (Turner 1999b, 2000). Turner twierdzi, że pierwotne emocje przyjmują postać stanów od niskiej poprzez umiarkowaną aż po wysoką intensywność. Kon-ceptualizuje on emocje pierwotne jako zadowolę nieszczęście, awersjęstrach, asercję-złość i rozczarowaniesmutek, i zwraca uwagę na zakres zmienności pierwotnych emocji z uwagi na poziom intensywności. Ponieważ emocje te są pierwotne, ludzie są szczególnie wrażliwi na ich ekspresję; jak dowodzi wiele badań, emocje te są łatwe do odczytania dzięki zwróceniu uwagi na wyrazy twarzy (np. Ekman, Friesen 1975). Inne źródła wskazówek, od postawy ciała aż po modulację głosu, również są wykorzystywane przy wyrażaniu i interpretowaniu pierwotnych emocji, ale twarz jest najważniejszym przekaźnikiem emocji (Kemper 1987; Turner 2002).

Tabela 1.2. Odmiany emocji pierwotnych

	Niska intensywność	Umiarkowana intensywność	Wysoka intensywność
Zadowoienie-szczęście	Zadowolony, optymistyczny, radosny, usatysfakcjonowany	Ochoczy, kwitnący, przyjazny, miły, ucieszony	Odczuwa radość, błogość, zachwycenie, entuzjazm, rozradowanie, uniesienie, zachwyt, rozgorączkowanie, wesołość
Awersja-strach	Zaniepokojony, wahający się, pełen niechęci, onieśmielony	Odczuwa wątpliwości, obawę, niepokój, lęk, zaniepokojenie, zdenerwowanie, panikę	Odczuwa przerażenie, zgrozę, ogromny niepokój
Asercja-ztość	Zirytowany, poruszony, rozzłoszczony, podenerwowany, wzburzony, wkurzony, rozjątrzony, niezadowolony	Nieprzyjemny, odczuwa frustrację, wojowniczy, zaczepny, odczuwa niechęć, gniew, nieprzyjaźń, obrażony, odczuwa konsternację	Odczuwa antypatię, wrogość, wstręt, nienawiść, pogardę, nieznoszenie, nienawiść, szał, furia, jest zajadły, rozpalony, czuje wściekłość
Rozczarowanie-smutek	Zniechęcony, przygnębiony, bez humoru	Odczuwa przykrość, przybity, ponury, zrezygnowany, zmartwiony	Odczuwa smutek, ubolewanie, beznadziejność, jest zrozpaczony, zbolały, udręczony, rozbity, załamany

Źródło: Jonathan H. Turner, On the Origins of Humań Emotions, Stanford: Stanford University Press 2000, s. 73. Copyright © 2000 by the Board of Trustees of the Leland Stanford Jr. University. Przedruk i adaptacja za zgodą.

W ludzkim repertuarze jest wiele innych emocji poza krótką listą emocji pierwotnych i ich odmian. Aby wymienić tylko garść spośród nich: istnieją dodatkowe

Ile istnieje emocji?

emocje takie juk duma, wstyd, poczucie winy, zdumienie, nostalgia, rozgoryczenie i obawa, co stawia nas wobec pytania, czy są one konstruowane społecznie, czy stanowią produkt ewolucji biologicznej. Jasne jest, że ekspresja tych i innych emocji pozostaje pod wpływem norm kulturowych i pozycji w strukturach społecznych w rozmaitych społeczeństwach, jasne jest jednak również i to, że emocje te generowane są przez rozwinięte w drodze ewolucji układy ciała. Próba zrozumienia natury i typów emocji dodatkowych, innych niż te, co do którycli większość naukowców zgodziłaby się, iż są pierwotne czy też mają podstawę biologiczną, doprowadziła do badania tego, co możemy określić jako emocje wtórne.

Emocje wtórne

Autorem jednej z najbardziej wpływowych prób konceptuałizacji emocji jest Robert Plutchik (1962, 1980, 2002). Podobnie jak większość naukowców, którzy badają emocje pierwotne, Plutchik zajmuje się ewolucją emocji u ludzi. Wyróżnia on osiem emocji pierwotnych i wskazuje, że emocje te funkcjonują jako reakcje na otoczenie. Emocje te to akceptacja, zaskoczenie, strach, smutek, wstręt, oczekiwanie, złość i radość. Funkcją.strachu, na przykład, oraz towarzyszącej mu czynności ucieczki jest chronić organizm. Złość i pragnienie atakowania niszczą przeszkodę dla zaspokojenia potrzeb. Smutek i wołanie o pomoc reintegrują osobę z grupą wskutek wspierających reakcji innych.

Plutchik rozumuje następująco: podobnie jak niektóre kolory są podstawowe, a inne są mieszanką barw podstawowych, pewne emocje są pierwotne, a inne z nich wynikają, są więc wtórne. Przedstawia on graficznie emocje pierwotne jako coś, co działa bardzo podobnie do koła barw, a „mieszanki” tych emocji pierwotnych generują u ludzi nowe, rozmaite rodzaje emocji. Rysunek 1.2 (Turner 2000) zawiera przegląd istotnych elementów jego modelu. Emocje pierwotne są rozmieszczone na okręgu. Emocje podobne znajdują się o nie więcej niż 90 stopni od siebie nawzajem, emocje niepodobne oddalone są od siebie na okręgu od 90 do 180 stopni, a emocje, które nie są ani podobne, ani niepodobne, są dokładnie w odległości 90 stopni od siebie na okręgu (czyli są umieszczone względem siebie pod kątem prostym). Plutchik uważa, że emocje nie są dosłownie mieszane, tak jak barwy podstawowe. W grę wchodzą tu raczej bardziej złożone procesy neurologiczne, szkieletowe i hormonalne. Dzięki tej metaforze można jednak co najmniej zrozumieć, jak generowane są subtelniejsze i bardziej złożone emocje.

Dolna strona rysunku 1.2 pokazuje, jak pojawiają się złożone emocje. Używając terminologii Plutchika: cliacla pierwotna jest mieszanką dwóch leżących obok siebie emocji pierwotnych, jak gdy złość i radość generują dumę, lub też radość i akceptacja prowadzą do miłości i życzliwości. Diada wtórna obejmuje emocje, które są oddalone od siebie o jedno pole na „kole emocjonalnym”. Zatem złość