gatunek heroikomiczny

Gatunkiem tak samo popularnym w literaturze oświeceniowej jak bajka i satyra był także poemat heroikomiczny. Ignacy Krasicki jest autorem trzech utworów napisanych w tej konwencji {Myszcida, Monachomachia, Antymonachomachid). Poemat heroikomiczny jest typowym gatunkiem kJasycystycznym. Jego dzieje sięgają antyku. Najstarszy, znany nam dzisiaj przykład tego gatunku, to Batrachomyomachia, pochodząca z V w. p.n.e. i będąca parodią Iliady Homera. Poemat heroikomiczny jest bowiem parodią eposu (parodia - odmiana stylizacji, wypowiedź naśladująca cudzy styl w celu jego ośmieszenia). Gatunek ten zatem ma również charakter dydaktyczny - uczy podobnie jak satyra, przez negację. Posługuje się także podobnymi środkami wyrazu (komizm, karykatura, groteska, ironia). Jego cechą jest też sprzeczność pomiędzy wysoką formą, a ostentacyjnie niską treścią, patetycznym stylem narracji typowym dla eposu, a błahą, przyziemną tematyką prowadzi to do efektu komicznego. Krasicki w Monachomachii posłużył się też trawcstacją własnego utworu Święta miłości kochanej ojczyzny (w Pieśni trzeciej).

Trawestacja - odmiana parodii; ośmieszająca parafraza utworu poważnego, zachowująca jego podstawowe elementy tematyczne i kompozycyjne, polega na zastąpieniu wysokiego i patetycznego stylu pierwowzoru przez styl niski, pozostający w rażącej sprzeczności z charakterem treści naśladowanego dzieła.

Kulturę oświecenia charakteryzuje się najczęściej w kategoriach trzech prądów artystycznych: klasycyzmu, rokoka i sentymentalizmu. Sentymentalizm był drugim, po klasycyzmie, prądem, w którym znalazły odbicie najistotniejsze przekonania światopoglądowe epoki. Nazwa została wylansowana dzięki powieści angielskiego pisarza Laurencc’a Sterna Podrót sentymentalna i określa podstawową wartość lego kierunku. W języku angielskim słowo sentyment znaczy uczucie. Przedstawiciele sentymentalizmu wyszli z założenia, że sam rozum nic wystarcza do poznania świata i zrozumienia człowieka. Sentymentalizm stoi więc w zdecydowanej opozycji do klasycyzmu - rozumowi przeciwstawia bow-icm uczucie. Aksjomat człowiek mądry, to człowiek dobry, został zastąpiony aksjomatem człowiek czuły to człowiek dobry. Głównym ideologiem sentymentalizmu był francuski pisarz Jan Jakub Rousseau. Założył on, że człowiek rodzi się jako istota wolna i dobra, cywilizacja natomiast zniewala go i czyni złym. Ogranicza jego indywidualizm i powoduje uniformizację (ujednolicenie - ludzie zaczynają podobnie myśleć i postępować). Rousseau rzucił zatem hasło powrotu do natury, zgodnie z którym życie wielkomiejskie straciło dotychczasowy urok. Miastu jako siedlisku złych zjawisk cywilizacji przeciwstawił wieś jako naturalne siedlisko człowieka. Stworzył koncepcję człowieka rustykalnego - żyjącego na wsi, zgodnie z prawami natury. Wieś stała się ponownie swoistym typem arkadii. Ludzie bogaci coraz częściej wznosili swoje rezydencje na wsiach. Otaczano je parkami w stylu angielskim (dziko rosnące drzewa i krzewy, nieregularnie wydeptane ścieżki). Sentymentalizm lansował jednak sztuczną, wyidealizowaną ludowość. Kolejnym ważnym założeniem Rousseau było przekonanie, że człowiek jako dziecko natury powinien kierować się w życiu przede wszystkim uczuciem (sercem), intuicją, głosem sumienia. Za najważniejsze i najsilniejsze uczucie uznano miłość. Scntymentaliści wnieśli wiele nowego do literatury. Przeciwstawiając się klasycyzmowi oświeceniowemu, domagali się swobody twórczej. Zrywali z założeniami poetyki klasycystycznej, inspiracji szukając często w tradycji ludowej. Wprowadzili do literatury gatunki wywodzące się z twórczości ludowej (ballada), preferowali też te, które wyspecjalizowały się w mówieniu o uczuciach (erotyk, romans, pamiętnik liryczny). Na popularności zyskała sielanka. Zdawano sobie sprawę, że miłość nie zawsze jest uczuciem szczęśliwym, dlatego też utwory mówiące o nim często wyrażały smutek, żal, przygnębienie, niechęć do świata, a nawet tęsknotę za śmiercią {Cierpienia młodego Wertera J. W. Goethego). Sentymcntalistów fascynowało także wszystko to. co tajemnicze, niezbadane, wymykające się kontroli rozumu. Efektem tego było powstanie powieści gotyckiej, która później przekształciła się w powieść grozy (akcja zazwyczaj rozgrywała się w średniowiecznym zamku, w atmosferze tajemniczości, z udziałem istot nadprzyrodzonych). Wzrosło zainteresowanie średniow ieczem - pobudzało ono wyobraźnię artystów, gdyż była to epoka niezbadana, okryła tajemnicą. W Polsce rozwój sentymentalizmu związany był z działalnością księcia Adama Czartoryskiego. W latach 80 XVIII w. doszło do konfliktu między nim a Stanisławem Augustem, w wyniku którego książę przeniósł się z całą rodziną do swojej rezydencji w Puławach, gdzie w krótkim czasie powstał ośrodek opozycyjny do królewskiego Zrywano tam manifestacyjnie z francuską modą i pielęgnowano tradycje polskie. Protektorką Puław została żona księcia, Izabela Czartoryska. W okresie rozbiorów zaczęła gromadzić i ratować w ten sposób pamiątki polskiej kultury, dając początek polskiemu muzealnictwu, opiekowała się także tzw. poetami serca. Nadwornym twórcą w Puławach był Franciszek Kuia/nin. Za najwybitniejszego przedstawiciela polskiej poezji sentymentalnej uchodzi jednak Franciszek Karpiński.