Image 63

i dochodowy podrzędnego

Efekt substytucji Efekt dochodowy

Jeżeli X jest dobrem podrzędnym a Y jest dobrem normalnym, wówczas wzrostowi P, towarzyszą następujące efekty:

-    efekt substytucji (przejście z A do B) zwiększa konsumpcję dobra Y (z y do y) oraz zmniejsza konsumpcję dobra X (z x do x),

-    efekt dochodowy (przejście z B do C) zmniejsza konsumpcję dobra Y (z y do y,) i zwiększa konsumpcję dobra X (z x do x,).

Efekt substytucji działa zawsze w jednym kierunku: dobro relatywnie tańsze zastępuje dobro droższe. Efekt dochodowy zależy od tego, czy dobro jest normalne, czy podrzędne.

W odniesieniu do dóbr normalnych efekt dochodowy wzmacnia działanie efektu substytucji (por. wykres 58). W przypadku słabej podrzędności jakiegoś dobra negatywny efekt dochodowy redukuje jedynie częściowo rezultat efektu substytucji (por. wykres 59).

We wszystkich tych przypadkach prawo popytu nie traci na ważności, tzn. że między zmianą ceny danego dobra a zmianą popytu na nie istnieje zależność odwrotna.

DOBRA GIFFENA

R. Giffen (1837-1919) zaobserwował w Irlandii „nienormalne” zjawisko rynkowe polegające na tym, że wzrost ceny Chleba spowodował wzrost popytu na chleb. Zjawisko to określono paradoksem Giffena, natomiast dobra, których popyt wzrasta w reakcji na wzrost ceny nazwano dobrami Giffena.

Dobrami Giffena są dobra charakteryzujące się znacznym stopniem podrzędności. W tym przypadku negatywny efekt dochodowy przewyższa efekt substytucji - wzrostowi (spadkowi) ceny towarzyszy wzrost (spadek) popytu.

Wykres 60. Efekty substytucji i dochodowy dla dobra Giffena

■i Efekt substytucji —H Efekt dochodowy

Paradoks Giffena można wytłumaczyć następująco: jeżeli jakieś dobro (np. chleb, ziemniaki) stanowi przeważającą część konsumpcji konsumenta i równocześnie nie posiada licznych substytutów, wówczas wzrost ceny tego dobra zmniejsza siłę nabywczą dochodu konsumenta. Konsument, który opiera swoją konsumpcję na tym produkcie i nie ma większych możliwości zastąpienia go innym zwiększa konsumpcję produktu wydatkując na jego zakup zwiększoną część ograniczonego dochodu.

Wprawdzie dobra Giffena nie występują zbyt często w rzeczywistości gospodarczej to jednak warto zauważyć, iż każde dobro Giffena musi być dobrem podrzędnym, natomiast nie każde dobro podrzędne musi być dobrem Giffena.

SUBSTYTUTY I DOBRA KOMPLEMENTARNE

Efekt substytucji jest jednoznaczny w sytuacji, kiedy wybór konsumenta dotyczy dwóch dóbr. W przypadku większej ilości dóbr nie ma pewności, że konsument będzie skłonny zastąpić dobro X przez wszystkie i każde jedno spośród innych dóbr.

Dobra X i Y są substytutami netto, jeśli wzrost ceny dobra X pociąga za sobą zastępowanie dobra X przez dobro Y, przy czym konsument pozostaje na danej krzywej obojętności. Jeżeli mamy do czynienia tylko z dwoma dobrami, to są one zawsze substytutami netto. W sytuacji większej ilości dóbr istnienie prawa zmniejszającej się marginalnej stopy substytucji sprawia, że jakiekolwiek dane dobro posiada przynajmniej jeden substytut netto.

Dobra X i Y są dobrami komplementarnymi netto, jeżeli w ramach danej krzywej obojętności wzrost ceny dobra X prowadzi do spadku konsumpcji dobra Y w punkcie optimum konsumenta.

Dobra X i Y są substytutami brutto, jeżeli wzrost ceny dobra X prowadzi do wzrostu konsumpcji (popytu) dobra Y. W tym wypadku uwzględniamy zarówno efekt dochodowy jak i efekt substytucji. W odniesieniu do substytutów netto bierzemy pod uwagę jedynie efekt substytucji.

127