IMAGE0004 2

cholesterolemii i profilaktyce choroby niedokrwiennej serca konieczne jest ograniczanie spożycia kwasów tłuszczowych nasyconych poniżej 10% ogótu energii.

Aby obniżyć spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych należy eliminować z diety tłuszcze zwierzęce (smalec, słonina, masło) oraz tłuste mięso i tłusty drób, pełne mleko, śmietanę, twarde margaryny, tłuste sery, ciasta i zabielacze do kawy. Należy natomiast preferować produkty białkowe o małej zawartości tłuszczu: ryby, kurczęta, indyki, cielęcinę, dziczyznę.

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WKT) należą do dwóch grup: omega 61 omega 3. Głównym kwasem tłuszczowym z rodziny omega 6 jest kwas linolowy (C18:2). Występuje w nasionach niektórych roślin oleistych, Bogate w kwas linolowy są oleje: krokoszowy, słonecznikowy, kukurydziany i sojowy, a także produkowane z nich margaryny miękkie.

Kwas linolowy obniża poziom cholesterolu w surowicy, co zależy przede wszystkim od obniżenia stężenia frakcji LDL. Rozbieżne wyniki uzyskano oceniając wpływ na frakcję HDL. Na ogół jednak diety, w których spożycie kwasu linolowego przekracza 10% całkowitej ilości energii, powodują obniżenie poziomu HDL w surowicy. Poza wpływem na profil lipidów, kwasy omega 6 odgrywają także rolę w hamowaniu agregacji płytek. Powodują zmniejszenie zawartości kwasu arachidonowego w płytkach krwi (prekursor tromboksanu A₂) oraz zmniejszenie syntezy tromboksanu. Ponadto w badaniach na zwierzętach wykazano, że wywierają umiarkowane działanie hipoten-syjne.    -I.

Ogólne spożycie kwasu linolowego powinno być irmiarkowane, tzn. me przekraczać 10% ogółu energii. Należy również pamiętać, iż oleje są wysokoenergetyczne, co jak wiadomo sprzyja powstawaniu nadwagi.

Z olejów roślinnych produkowane są margaryny. W margarynach wytworzonych metodą uwodornienia powstają izomen/ trans nienasyconych kwasów tłuszczowych, które działają podobnie do nasyconych kwasów tłuszczowych, tzn. podnoszą poziom cholesterolu LDL oraz obniżają poziom cholesterolu HDL przy wysokim spożyciu. Ponadto podnoszą stężenie lipoprotemy (a) i apolipoproteiny B. Wzrost poziomu cholesterolu LDL jest wynikiem osłabienia aktywności receptorów na hepatocytach.

W obecnie produkowanych margarynach miękkich formy trans występują w niewielkich ilościach. Należy dodać, iz kwasy trans występują nie tylko w margarynach, ale również w produktach z nich przygotowanych (np. ciasta), a także w mleku krowim i owczym.

Przedstawicielami wielomenasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega 3 są: kwas a-lmolenowy (C18:3) i jego pochodne, tj. kwas eikozapentaenowy (EPA, C20:5) i dokozaheksaenowy (DHA, C22:6) Kwas a-linolenowy występuje w niektórych olejach roślinnych (Imany, rzepakowy), a w szczególności w planktonie morskim. W rybach oraz ssakach morskich znajdują się znaczne ilości EPA i DHA. Z badań eksperymentalnych i klinicznych wynika, iż wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega 3 wpływają na hemostazę i lipidy krwi. Ponadto wykazują one działanie przeciwzapalne, hipotensyj-ne i antyagregacyjne.

Kwasy tłuszczowe omega 3 obniżają przede wszystkim stężenie triglicerydów w surowicy i we frakcji VLDL. Skuteczne jest przyjmowanie dziennie 2-5 g kwasów tłuszczowych omega 3. Dawka ta me wywiera wpływu na stężenie cholesterolu w surowicy. Preparaty zawierające oleje rybne można podawać w hipertrighcen/demn Należy jednak pamiętać o objawach ubocznych, jakie mogą w/stąpic podczas podawania preparatów zawierających kwasy omega 3 Są to. Skłonność do krwawień, podatność na mfekcie, upośledzenie tolerancji glukozy, wzmożona oksydacja lipoprotem, a także wzrost cholesterolu LDL.

W świetle dotychczasowych obserwacji, pomimo korzystnych biologicznych działań kwasów tłuszczowych omega 3, głównie na hemostazę i poziom triglicerydów, me znalazły one szerokiego zastosowania w profilaktyce choroby niedokrwiennej serca. Natomiast panuje zgodność poglądów odnośnie potrzeby zwiększonego spożycia ryb, co zostało potwierdzone w badaniach przeprowadzonych w kilku krajach. Spożycie 100-200 g ryb dziennie dostarcza 2 g kwasów tłuszczowych omega 3. Bogatym źródłem tych kwasów jest makrela, śledź, łosoś. Badania epidemiologiczne wskazują, iż spożycie ryb, niezależnie od ich rodzaju i zawartości kwasów omega 3, łączy się z obniżonym ryzykiem ChNS. Przyczyny tego faktu nie są jasne. Wiadomo natomiast, że ryby, będąc dobrym źródłem białka, zawierają mało nasyconych kwasów tłuszczowych.

Jednonienasycone kwasy tłuszczowe, których przedstawicielem jest kwas oleinowy (C18:1) występują zarówno w tłuszczach pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Bogatym źródłem kwasu oleinowego jest oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej arachidowy i margaryny z nich produkowane. Niskie wskaźniki choroby wieńcowej i niskie poziomy cholesterolu wśród mieszkańców basenu Morza Śródziemnego, którzy spożywają duże ilości oleju oliwkowego, przemawiają za korzystnym działaniem kwasów tłuszczowych jednonie-nasyconych na profil lipidów. Potwierdzają to badania eksperymentalne i kliniczne. Dieta śródziemnomorska wydaje się być również efektywna we wtórnej profilaktyce choroby wieńcowej, co potwierdzają wyniki programu Lyon Heart Study (9).

Mechanizm działania kwasów tłuszczowych jednonienasyconych nadal me jest jasny. Wiadomo, ze kwasy te obniżają poziom cholesterolu w surowicy i we frakcji LDL, gdy zastępują nasycone kwasy tłuszczowe w diecie. Wiąże się to ze zwiększeniem aktyw ności receptorów BE, a w konsekwencji ze zwiększonym katabolizmem LDL. Kwasy jednonienasycone korzystnie działają na frakcję HDL, podnosząc jej stężenie.

Zarówno olej oliwkowy, jak i olej rzepakowy niskoerukowy mogą mieć zastosowanie w profilaktyce choroby niedokrwiennej serca. Spożycie kwasów tłuszczowych jednonienasyconych powinno wynosić 10-15% ogótu energii. Oleje zawierające te kwasy nadają się do smażenia, gdyż mając tylko jedno podwójne wiązanie nie są podatne na utlenianie w takim stopniu, jak olej słonecznikowy, sojowy bądź kukurydziany. Wydaje się, ze olej oliwkowy me ma szkodliwych skutków ubocznych, co potwierdza fakt, iz stosowany jest od niepamiętnych czasów.

Aby dostarczyć odpowiednią ilość nienasyconych kwasów tłuszczowych, należy preferować w diecie tłuszcz pochodzenia roślinnego w postaci oliwy z oliwek oraz oleju rzepakowego. Tłuszcze te można spożywać na surowo (np. do sałatek), jak i używać do smażenia. Oleje słonecznikowy, sojowy, kukurydziany należy spożywać na surowo, gdyż podczas smażenia tłuszcze te łatwo utleniają się ze względu na dużą zawartość WKT

Cholesterol pokarmowy wywołuje wyraźną hipercholesterotemię i miażdżycę u zwierząt doświadczalnych. U ludzi istnieje osobnicza wrażliwość na ilość spożywanego cholesterolu. Niektóre osoby wykazują znaczny wzrost stężenia cholesterolu w surowicy i we frakcn LDL pod wpływem zwiększenia spożycia cholesterolu, podczas gdy u mnych me obserwuje się tego efektu lub jest on maty. Wzrost poziomu cholesterolu w surowicy w efekcie wysokiego jego spożycia może być uwarunkowany interakcją czynników środowiskowych oraz genetycznych.

Spożycie cholesterolu w leczeniu hiperlipidemii i profilaktyce chorób układu krążenia powinno być mniejsze od 300 mg na dobę. a u osob o wysokim ryzyku choroby niedokrwiennej serca wskazane jest jego ograniczanie do 200 mg na dobę. Należy zaiem ograniczać produkty zwierzęce, zwłaszcza te. które zawierają dużo kwasów tłuszczowych nasyconych, gdyż są one również bogate w cholesterol Są to tłuste produkty mleczne i mięsne, podroby oraz żółtka jaja.

Błonnikowi pokarmowemu przypisuje się ważne znaczenie w zachowaniu zdrowia i profilaktyce chorób przewodu pokarmowego, otyłości, cukrzycy i miażdżycy W badaniach epidemiologicznych wykazano odwrotną zależność pomiędzy spożyciem błonnika pokarmowego a występowaniem niedokrwiennej choroby serca. W społeczeństwach ubogich, spożywających pokarmy z dużą zawartością błonnika pokarmowego nasilenie miażdżycy i jej następstw jest znacznie mniejsze niż w społeczeństwach uprzemysłowionych, spożywających przetworzoną żywność ubogą w błonnik pokarmowy. Zasugerowano, iz bezpośrednią przyczyną tej zależności może być redukujący wpływ błonnika pokarmowego na lipidy, a zwłaszcza na cholesterol w surowicy i we frakcji LDL.

22 7/1999 TERAPIA