img041 2

dotyk do ciepłego i miękkiego materiału dawał poczucie bezpieczeństwa, a w⁷ razie sytuacji tru nych pozwalało na przezwyciężenie strachu. Mał ki przebywające z matkami z drutu nie zbliżały s" do nich, widząc pająka kryły się w kącie klat piszczały Kontakt z matką z drutu nie dawał i poczucia bezpieczeństwa, nie były one w stani przezwyciężyć strachu.

Potrzeba doznawania czułości, zapewnienia poczuc^?i bezpieczeństwa jest niezbędnym warunkiem pr widłowego rozwoju uczuć. To poczucie małe dzie ko może mieć zaspokojone tylko w stałym i bli kim kontakcie z matką. Brak zaspokojenia tej p trzeby prowadzi do powstawania zaburzeń sfer emocjonalnej. Lękowe reakcje występują u dzie wówczas, gdy kontakt między nimi a matką je zerwany lub osłabiony, gdy nie istnieje lub je naruszona więź emocjonalna między dzieckie a rodzicami.

Szczególnie wyraźnie zjawisko to można obserwo wać u dzieci, które były odłączone od matki i w chowywane w domach dziecka. Badania w t zakresie prowadzili. R. A. Spitz, J. Bowlby, I. Bi licka, H. Olechnowicz, M. Przetacznikowa i wiel innych¹ Porównanie dzieci wychowujących si w domach dziecka z dziećmi z domów rodzinnyc pokazało, że dzieci z domów dziecka o wiel częściej niż dzieci wychowywane przez rodzicó przejawiają postawy lękowe wobec otoczenia. W niki badań przeprowadzonych przez B. Baran w kazały, że aż w 98% przypadków stwierdzono w stępowanie u dzieci z domów dziecka obaw przed agresją starszych kolegów bądź dorosłyc a 22,03% dzieci boi się własnych rodziców, aczkol

wiek aktualnie nie ma z nimi kontaktów ^x. Lęk ten jest więc uwarunkowany sytuacją wczesnego dzieciństwa. Przenosi się on także na inne dorosłe osoby, 20,3% dzieci z domów dziecka obawia się nauczycieli. Wyniki tych badań są, jak widać, zgodne z wynikami uzyskanymi przez S. Gerst-mana dotyczącymi przenoszenia reakcji emocjonalnych.

Podobne wyniki świadczące o związku pomiędzy nerwicowym zachowaniem dziecka a nieprawidłowymi postawami matek uzyskała także M. Ziemska ²

Zasygnalizowane badania wskazują wyraźnie, iż uczucia dziecka kształtują się pod wpływem doświadczeń, jakie są jego udziałem w społecznych kontaktach z ludźmi, a w szczególności w okresie wczesnego dzieciństwa z osobami ze środowiska rodzinnego⁸ Procesy emocjonalne związane są także z cechami układu nerwowego, funkcjonowaniem układu endokrynologicznego i stanem zdrowia dziecka. Dzieci chorowite, słabe, szybciej męczą się — łatwiej wówczas o wybuchy złości i agresji. Częściej niż u dzieci zdrowych stwierdza się u nich brak równowagi emocjonalnej, okresowe napady złego humoru czy smutku. Ponadto, co zasługuje na podkreślenie, w stosunku do tych dzieci rodzice częściej popełniają różne błędy wychowawcze typu nadmiernej opiekuńczości, prze-

• B. Baran: Odporność psychiczna wychowanków domów dziecka i ich przystosowanie do szkoły. W: M. Tyszkowa (red.): Zachowanie się młodzieży w sytuacjach trudnych i rozwój osobowości. Poznań 1977, Wydawnictwa Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu.

•' M. Ziemska: Analiza postaw rodzicielskich w rodzinach dzieci nerwicowych. W: M. Grzywak-Kaczyńska, E. Węgrzynowicz (red.): Problemy psychoterapii. Tom 3. Warszawa 1973, Sekcja Psychoterapii Dzieci i Młodzieży.

' Szczegółowy opis badań podaję w rozdziale dotyczącym pi zyc/.yn występowania zaburzeń nerwicowych u dzieci.

34

1

Opis wyników badań podaję w rozdziale omawiający!

2

chorobę sierocą.