img075 3

uancntyo Krat. Nalepy dbać o to, aby mcnink cieczy umywanej do przemywaniu kolumny pozostawał w rurce ponad złożem, na stałej wysokości.

Utrzymanie stałej temperatury w kolumnie, niezbędne w niektórych rozdziałach analitycznych, można zapewnić przez stały przepływ cieczy o określonej temperaturze w specjalnym płaszczu szklanym otaczającym rurkę ze złożem.

Kolektory frakcji są to automatycznie działające przyrządy do zbierania dużej ilości małych frakcji wycieku z kolimny. Pierwszy kolektor frakcji skonstruowali Moorc i Stein w 1948 r. Obecnie wyróżnia się wiele typóv, a wśród nich. zc względu na zasadę działania: 1) kolektory kroplowe zbierające frakcje na podstawie fotoelcktrycznych liczników kropli; 2) kolektory czasowe pozwalające uzyskać frakcje w jednakowych odsępach czasu oraz 3) kolektory objętościowe, które zbierają frakcje o jednakowej masie lub objętości.

Aparaty iżywanc do ilościowej analizy cluatów (zarówno w chromatografii kolumnowej, jak i bibułowej) to spektrofotometry i fotometry, kolorymetry, refraktometry, interferometry, potencjometry, pH-mctry. liezsiki impulsów, polarografy itp.

W ostatnich kilkunastu latach obserwuje się zawrotny postęp w dziedzinie rozwiązań czysto technicznych chromatografii kolumnowej. Obecnie należy więc wyodrębnić klasyczną chromatografię kolumnową, w której przepływ eluentu pr^ez kolumnę wymuszany jest tylko grawitacyjnie (bez użycia pompy) oraz chromatografię kolumnową wysokociśnieniową (HPLC) cechującą się kolosalną automatyzacją procesu chromatograficznego. Wyrazem tego są kosztowne chromatografy cieczowe wyposażone przede wszystkim w pompy tłoczące pod wyso-kini ciśnieniem fazę ruchomą w termostatowane wąskie kolumny ze stali nierdzewni (wypełnione nośnikiem o zaledwie kilkumikrometrowej średnicy ziaren), a ponadto w precyzyjne detektory, rejestratory oraz układy programujące rozdział chromatograficzny i ułatwiające interpretację wyników (por. podrozdz. 4.8

i 10.2.8).

Chromatografia bibułowa. Do rozwijania chromatogramów bibułowych służą komory chromatograficzne specjalnie do tego celu skonstruowane. Bez względu na kształt i materiał, 2 którego zostały sporządzone, powinny być one absolutnie szczelne w celu nasycenia atmosfery parami rozpuszczalników oraz utrzymania stałej temperatury.

Najbardziej nadają się do chromatografii bibułowej komory całe ze szkła (np. Chropa): okrągłe głównie do chromatografii paskowej, prostokątne — do chromatografii arkuszowej. Szklane przykrycie komór uszczelnia się specjalnym smarem. Istotnym elementem komór jest rynienka umieszczona | kilka centymetrów poniżej pokrywy w chromatografii spływowej, a na dnie komory — w chromato- j grafii wstępującą. Na dnie komory ustawia się zlewki lub krystalizatorki z odpowiednim rozpuszczalnikiem jednofazowym lub fazą wodną rozpuszczalnika dwufazowego na okres 12-24 godzin przed j rozpoczęciem chromatografii.

Pożądane jest utrzymanie stałej temperatury podczas chromatografii, przynajmniej w granicach 2-5°C (najlepiej ±1°C), przez wstawienie komory bądź do osobnego pokoju zaopatrzonego w regulowane ogrzewanie elektryczne, bądź do termostatu. Dla większości rodzajów chromatografii bibułowej optymalna jest temperatura od +20 do +22°C.

Nieprzestrzeganie stałej temperatury i nasycenia komory często unio .te przyczynił czołu nieregularnego bądź tz.w podwójnego czoła (przerwanie jednorodności fazy ruchomi')) Najlepiej jest rezerwować jedna komorę dla każdego systemu rozpuszczalników. W razie konieczności zmiany rozpuszczalnika należy komorę bardzo dokładnie umyć i wywietrzyć (dotyczy to szczególnie pirydyny), gdyż opary poprzedniego lo/puszczalnika mogą hamować i zaburzać rozwinięcie chromatogramu w nowym systemie rozpuszczalników.

l)o celów analizy ilościowej używane są mikropipetki o objętości 2 do 100 pl wyciągnięte w kapilarę lak. że każdorazowa plama okrągła zawiera dziesiąte części pl, a plama liniowa parę pl roztworu badanego.

Inny sprzęt to: suszarki fryzjerskie do suszenia chromatogramów (feny), krystalizatory, płytki 1'clricgo, eksykatory do techniki krążkowej, wanienki porcelanowe i szklane różnych wymiarów do wywoływania i płukania chromatogramów.

Smar wykonany w laboratorium składa się z 1 części wazeliny i I części wosku. Po stopieniu wosku wlewa się go do wazeliny ogrzanej w łaźni wodnej do 50°C i uciera się w moździerzu porcelanowym aż • to uzyskania jednorodnej konsystencji (wg: Opicńska-Blauth i wsp. 1957).

4.2. CHROMATOGRAFIA AiStRPCYJNA

Rozdział substancji w procesie chromatografii adsorpcyjnej wykorzystuje zjawisko adsorpcji uwarunkowane siłami przyciągania między powierzchniowymi cząsteczkami adsorbentu i adsorbatu. Niekiedy własna energia cząsteczki adsorbatu może przezwyciężyć siły przyciągania jej do powierzchni adsorbentu i cząsteczka ulega desorpcji.

W określonych warunkach ustala się równowaga adsorpcyjna, przy której s/ybkość adsorpcji równa się szybkości desorpcji. W przypadku małych cząsteczek ustalenie się równowagi adsorpcyjnej zachodzi w bardzo krótkim czasie, dla makrocząsteczek potrzeba przynajmniej 20 min.

Chromatografię adsorpcyjną cechują następujące zalety: 1) specyficzność, .i więc możliwość rozdziału składników zbliżonych pod względem składu chemicznego, nie dających się rozdzielić zwykłymi metodami krystalizacji lub frakcjonowanej destylacji; 2) uniwersalność, tj. nadawanie się do rozdziału substancji bardzo różnych, od węglowodorów nicpolarnych lub słabo polarnych do zasad organicznych i kwasów silnie polarnych i reaktywnych; 3) Szerokie możliwości zmiany warunków rozdziału chromatograficznego, dzięki zmianie sol-węntu i adsorbentu; 4) czułość, np. na kolumnie cukru o średnicy 1 mm można wykryć 1/100 pg chlorofilu a w obecności dużych ilości chlorofilu b i odwrotnie. Wprowadzenie izotopów zwiększyło czułość chromatografii adsorpcyjnej do kilku atomów.

Nie można jednak pominąć ograniczeń chromatografii adsorpcyjnej: znajduje ona zastosowanie tylko do rozdziału substancji, w których minimalne różnice struktury chemicznej pociągają za sobą znaczne różnice powinowactwa adsorpcyj-nego. Ponadto składniki adsorbatu nie mogą reagować ze sobą ani z solwentem czy / adsorbentem i, co więcej, nie mogą być adsorbowane nieodwracalnie przez adsorbent.

97