69419 skanowanie0024 (6)

10

Inna sprawa, że przy wyliczaniu tej konkretnej przeciętnej należy dbać o to, aby ta „abstrakcyjno-konkretna" przeciętna była możliwie zbliżona do idealnego obrazu danego ątanu języka ogólnego. Nie mogąc tu rozwijać tego tematu, zasygnalizuję dwie sprawy:

.'■-i) należy w pewnej mierze opierać się na tzw. skalach słabych, jako stosowanych do nauk społecznych (taką jest skala porządkująca lub interwałowa)^, to znaczy uzyskane wielkości liczbowe traktować przede wszystkim jako materiał porównawczy (w zakresie , porównań chronologicznych, regionalnych czy innych);

2) powinno się podawaną wielkość przeciętną zaopatrywać w uwagę orientującą 0 stanie materiału wyjściowego, z którego się daną przeciętną otrzymało.

Tak więc konsekwencją uznania języka ogólnego za język przeciętny jest określanie go ża pomocą wielkości średnich wyprowadzanych z konkretnych wielkości tekstów osobniczych. Ale wyłania się dalsze pytanie: jakie teksty osobnicze mają dostarczać tych wielkości? Jakie teksty zagwarantują uzyskanie właściwej przeciętnej? Pomijam tu oczywisty wymóg dostatecznej liczebności i zróżnicowania tekstów, ale nawet przy spełnieniu tego wympgu obecność pewnych tekstów w korpusie źródeł może być zakwestionowana; odnosi się to do tekstów autorów wybitnych, wyraźnie się różniących od szerszej przeciętności.

Czy historia języka XIX wieku to historia języka Mickiewicza, Norwida, Orzeszkowej, Prusa, czy - raczej.- różnych autorów mniej znanych lub nawet zupełnie z nazwiska nieznanych? Czy jest to historia języka jednych i drugich? Wydawałoby się, że to ostatnie pytanie sugeruje najtrafniejszą odpowiedź: to jest historia języka jednych i drugich, wybitnych i przeciętnych. Wszak istota średniej polega na wyprowadzaniu jej z różnych, nieraz wcale różniących się wielkości. Wszak język artystyczny tych największych pisarzy należy do języka ogólnego.

A jednak dwa zwłaszcza względy przemawiają przeciw korzystaniu z-omawianych tekstów. '

W związku z problemem języka wybitnych pisarzy toczyła się dyskusja na temat znaczenia tego języka dla rozwoju języka ogólnego. Wypowiadali się w osobnych artykułach M. Karaś, Z. Klemensiewicz, S. Rospond i S. Urbańczyk⁸,

^ T. Pawłowski, op. cit., s. 136-137.

® M. K a r a ś, 0 rzekomej roli pisarzy w kształtowaniu języka literackiego, „Język Polski” 1976, nr 56, s. 16-26; Z. K 1 e mens lewic z, Mickiewicz w dziejach języka polskiego |w:| 0 języku Adama Mickiewicza, Studia, • Wrocław 1959, s. 437-485; S. Rospond, Rola wielkich pisarzy w kształtowaniu języka ogólnonarodowego. Symbolae polonicae in honorem St. Jodłowski, Wrocław 1972,