img087 2

wprowadza się wąski pasek bibuły lak. aby jego koniec bliższy nakropienia zanurzyj się w rozpuszczalniku na dnie probówki, a konia górny był umocowany między dwiema połówkami korka.

Technika krążkowa pozwala uzyskiwać wyraźne i ostre rozdziały w krótkii czasie za pomocą bardzo nieskomplikowanej aparatury i ze znaczną oszczędno; bibuły oraz miejsca (rys. 4.9c). Komorę może stanowić eksykator lub płytka Pctriego. Na krążku bibuły o wymiarach zależnych od potrzeb (np. o średnicy ok 10 cm) nanosi się roztwory badane na obwodzie współśrodkowego pierścienia o niewielkim promieniu. Rozpuszczalnik wędruje po bibule poziomo w kierunku odśrodkowym, powodując rozdzielenie składników pod postacią współśrodkowych pierścieni. Rozpuszczalnik doprowadza się na krążek w różny sposób: za pomocą knota, którym może być zwitek bibuły połączony z centrum krążka (rys. 4.9a) nadcięty promieniście z krążka bibuły pasek zagięty i zanurzony w naczyniu z rozpuszczalnikiem (rys. 4.9b), lub za pomocą pipetki kroplami na środek krążka lub zwitek bibuły.

a)

t

—g—

ekstrakt z cebuli

ekstrakt z ziemniaka

Rys. 4.9. Schemat chromatografii krążkowej w płytce Pctriego. Rozpuszczalnik dostaje się na bibułę: a) pomocą knota, b) za pomocą paska nadciętego promieniście z krąż.ka bibuły: c) wywołany chromatogr krążkowy

za

Chromatografia bibułowa dwuwymiarowa. Polega ona na poddawaniu mieszaniny substancji kolejnemu działaniu dwóch różnych systemów rozpuszczalników w dwu kierunkach prostopadłych: 1) zstępująco-zstępującym, 2) wstępująco-wstępującym oraz 3) zstępująco-wstępującym i odwrotnie. Stosuje się ją w tych przypadkach, gdy nic udaje się osiągnąć całkowitego rozdzielenia mieszaniny za pomocą jednego układu rozpuszczalników w chromatografii jednowymiarowej. Chromatografia dwuwymiarowa pozwala rozdzielić składniki, które w każdym oddzielnym systemie rozpuszczalników stanowiłyby łączną plamę (rys. 4.10).

Na arkuszu bibuły, w odległości 6-9 cm od brzegu, kreśli się ołówkiem 2 linie równoległe do jego długości i szerokości. Na przecięciu linii nanosi się roztwór substancji badanej w ilości podwójnej lub potrójnej w porównaniu z chromatografią jednowymiarową. Po rozwinięciu chromatogramu w jednym rozpuszczalniku i do-

K>v 4.10. Rozdział aminokwasów w drodze dwuwymiarowej chromatografii bibułowej

kładnym usunięciu jego śladów w toku suszenia, przepuszcza się przez chromatografii drugi system rozpuszczalników w kierunku prostopadłym do poprzedniego przepływu. Jeśli wiadomo, że R_f wszystkich rozdzielanych substancji jest mniejsze od 0,80, można odciąć czołową strefę pierwszego rozpuszczalnika i tym samym wyeliminować wymyte przez ten rozpuszczalnik zanieczyszczenia bibuły.

Udoskonalenia techniki chromatograficznej — chromatografia wielokrotnego przepływu rozpuszczalnika. Wtórne chromatografowanie chromatogramu pierwotnego w tym samym lub innym systemie rozpuszczalników polepsza znacznie rozdzielenie składników mieszaniny, których współczynniki R_f różnią się nieznacznie. Wtórny rozdział przeprowadza się zawsze po dokładnym wysuszeniu chromatogramu pierwotnego. Chromatografia zstępująca z przepływem rozpuszczalnika poza dolny brzeg bibuły tzw. chromatogram ze skapywanicm rozpuszczalnika polepsza rozdział składników mieszaniny, których współczynniki R_f różnią się nieznacznie. Często reguluje się spływ rozpuszczalnika poza arkusz bibuły przez wycięcie dolnego brzegu w zęby piły. Wobec braku linii czoła rozpuszczalnika i niemożności wyliczenia R_f oznacza się jedynie przemieszczenie danej substancji w stosunku do przemieszczenia jakiejś innej substancji z tego chromatogramu (najczęściej najszybciej wędrującej), umownie przyjętego za równe jedności.

Suszenie chromatogramów. Po rozwinięciu chromatogramu wyciąga się go ostrożnie z komory wraz / bagietką, która go podtrzymuje, unikając rozdarcia, kontaktu ze ścianami komory i dotykania wilgotnych części bibuły palcami. Na zawieszonym chromatogramie kreśli się zwykłym ołówkiem linię „czoła" fazy ruchomej, a następnie suszy się go w temperaturze pokojowej lub podwyższonej zależnie od składu fazy ruchomej; chromatogramy butanolowe są suche po godzinnym trzymaniu na powietrzu w temperaturze pokojowej, fenolowe zaś suszy się krótko w suszarkach w temp. 110C. Najczęściej jednak używa się do suszenia chromatogramów suszarki fryzjerskiej.

Wywołanie chromatogramów. W przypadku związków bezbarwnych przeprowadza się wywoływanie chromatogramów, przy czym wywoływacze dostosowuje się nic tylko do badanych substancji, lecz również do gatunku bibuły oraz układu rozpuszczalników. W analizie chromatograficznej wyodrębnia się .1 różne metody wywoływania, tj. fizyczną, chemiczną i biologiczną.

119