img122

172

Heardingowie są uznawani za tożsamych z Hasdingami czyli z Wandalami, których kolebkę umieszcza się w Vendsyssel na Jutlandii, a Wschodnich Danów (Eastdenum) lokuje się w południowej Szwecji¹. Jan de Vries (1957, 167) usiłował doszukać się związku motywu podróży Inga wozem za morze z obyczajem wyposażania bogatych pochówków skandynawskich (jak na przykład ten z Oseberg) w paradne wozy. Ale lepszą paralelę stanowi tu wątek objazdu wozem w kulcie Nerthus, z którą Inga mogły łączyć całkiem bliskie związki.

W Beowulfie (v. 1044 i 1319) Ing występuje jako eodor Ingwina (opiekun Ingweonów) i frean Ingwina (pan Ingweonów) - tym zaszczytnym przydomkiem określony jest król Hrodgar. Dawni Duńczycy przedstawiani są więc w źródłach staroangielskich jako czciciele Inga. Użyty w Lokasennie (43) przydomek Freja Ingunar-Frej i jego miano Yngvi-Freyr w Ynglinga sadze (11) potwierdzają daleko idącą tożsamość Freja z Ingiem i są odpowiednikiem zaświadczonego w Beowulfie określenia frean Ingwina (E.C. Polme 1995, 587). Ale Ing jako Yngvi poświadczony jest w średniowiecznej Skandynawii nie tylko jako przydomek Freja. Czasem pojawia się też jako samodzielne bóstwo. U Ariego² jest praprzodkiem dynastii Ynglingów, Njord jest jego synem, Frej wnukiem, a Fjolnir prawnukiem. Odyn nie jest w tej wersji genealogii rodu Ynglingów w ogóle wspomniany. W łacińskim streszczeniu zaginionej Skjoldunga sagi Skjold i Ing są synami Odyna, z których pierwszy otrzymuje władzę nad Danią, drugi zaś nad Szwecją³.

Frej w pogaństwie skandynawskim epoki Wikingów był już najważniejszym z Wanów, ale nie zapominajmy tu, jak mocne były jego związki z Asami. Zobaczymy też, że nie da się go sprowadzić jedynie do postaci czysto „trójfunkcyjne-go” bóstwa, odpowiedzialnego tylko za dobrobyt i płodność.

Jak już wiemy, Frej był synem Njorda i jego własnej siostry, a Skadi była jego macochą. Był bratem Freji, ale łączyły ich nie tylko braterskie uczucia. W Lokasennie (32) Loki zarzuca Freji, że bogowie zastali ją w ramionach własnego brata, co wyraźnie naruszało obowiązek wystrzegania się incestu, jakiemu według Ynglinga sagi musieli się podporządkować Wanowie przyłączeni do

Asów⁴. Frej był z urodzenia Wanem i według „kanonicznej” wizji mitologii nordyckiej, jaką zawdzięczamy Snorriemu, wśród Asów znalazł się po ich wojnie z Wanami jako zakładnik. Dawniejsze źródła wskazują jednak, że urodził się już w Asgardzie, i jako małe dziecko otrzymał od Asów swoją siedzibę, Alf-heim, jako tannfe, dar z okazji wyrżnięcia się pierwszego ząbka (Grm. 5). Nazwa Alfheimu, oznaczająca „sadybę Elfów”, stanowi tu zagadkę i niezbyt pasuje do tej opowieści. Dlaczego właściwie Asowie mieliby dawać małemu Wanowi dom przypisany Elfom?

Frej, podobnie jak Njord, pomimo wyraźnego pociągu do własnej siostry musiał wyrzec się incestu i poszukać sobie żony nie złączonej z nim więzami bliskiego pokrewieństwa. Co ciekawe, i ojciec, i syn znaleźli swoje partnerki nie pośród Asynii, ale wśród Olbrzymek, z którymi właściwi Asowie chętnie wprawdzie wdawali się w romanse, ale unikali ich legitymizacji przez małżeństwa. Tymczasem Njord ożenił się z Olbrzymką Skadi, a Frej wziął za żonę 01-brzymkę Gerdę, i miał z nią syna Fjolnira (Ynglinga saga 10—11)⁵, który zginąć miał niepozbawioną sakralnego posmaku śmiercią, topiąc się w kadzi z miodem (J. de Vries 1957, 196). Fjolnir, którego imię oznacza „bogatego”, dobrze wpisuje się w krąg królów z dynastii Ynglingów, obdarzonych wyraźnie wanicznymi cechami (R. Simek 1995, 97-98). Podobnie podczas uczty zakończyć miał żywot Hadingus utopiony w kadzi z piwem, postać u Saksona Gramatyka (I, 35) odpowiadająca „wanicznym” Ynglingom.

Freja całkiem słusznie uznaje się za boga płodności, pomyślności i dobrobytu. Ale podkreślić tu też trzeba jego cechy władcy i wojownika. W Ynglinga sadze (10) określany jest jako veraldar god, „bóg wszechświata”. Podobnie mówi się o nim we Flateyjarbók (1, 1860, 403). Według Ulfa Uggasona (Husdrapa 7) na pogrzebie Baldra jedzie jako pierwszy w procesji bogów i kieruje ich ludem (folkum strir). Określany jest wielokrotnie i jednoznacznie jako jeden z Wanów. Snorri (Skaldskap. 7) stwierdza, że można go nazywać „synem Njorda, bratem

1

   J. de Vries 1957, 166-167; B. Maier 2000a, 417-418, tu nowsza literatura.

2

   Ań in frodi, Islendingabok, Anhang II, 1: ASB 1, 1923, 25; podobnie Historia Norwegie 9.

3

   A.M. Bruce 2002, 66. Zatracona Skjoldunga saga, opisująca dzieje duńskiego rodu królewskiego Skjoldungów, należała do najstarszych sag królewskich, stąd znaczenie ekscerptów Arngri-ma; por. R. Simek, H. Palsson 1987, 322-323; O genealogii Ynglingów patrz O. Sundqvist 2002, 41-53.

4

   Czy oznacza to, że Freja i Freja byli pierwotnie małżeństwem, tak jak ich rodzice, podobnie jak oni będący rodzeństwem, trudno rozstrzygać, gdy brak poświadczeń źródłowych, a najlepsza wersja mitu wojny Asów z Wanami narodziny Freja i Freji pozwala umieścić już w świecie Asów. Ale różnych wersji tego samego mitu musiało być wiele i wątek małżeństwa Freji z Frejem nie jest wykluczony. Przemawia za nim peryfraza Freji określanej jako Vana brudr, „oblubienica Wana”, którym mógł być właśnie Frej, patrz niżej, s. 268.

5

   Snorri wspomina o nim też w Skaldskaparmal (43). Fjolnir występuje na kilku listach przodków dynastii Ynglingów, w tym już w dwunastowiecznym Langfegdatal (5), gdzie jest synem Yng-vi-Freja. Patrz też w: A.M. Bruce 2002, 115; por R. Simek 1995, 97-98.