chalmers0198

200

Prawda, realizm, instrumentalizm

teorie są uznawane za nieadekwatne nie tylko dlatego, że tak głoszą teorie nowe, lecz dlatego, że przypisują one światu własności, których on nie posiada. Na przykład teoria Newtona przypisuje własność „masy” wszystkim systemom lub częściom świata, podczas gdy z punktu widzenia teorii Einsteina taka własność nie istnieje. Masa Einsteinowska jest relacją pomiędzy systemem fizycznym a układem odniesienia. Widzieliśmy już, że Kuhn i Feyerabend podkreślali różnice pomiędzy opisami świata oferowanymi przez teorie Newtona i Einsteina. Nieadekwatność pojęć masy, siły, przestrzeni i czasu, zawartych w sformułowaniach teorii Newtona, przechodzi na wszystkie jej konsekwencje dedukcyjne. Ściśle mówiąc zatem, wszystkie te konsekwencje są fałszywe. Zawartość prawdziwa teorii Newtona okazuje się wynosić zero, tak samo jak zawartość prawdziwa wszystkich teorii mechanicznych przed Einsteinem. A gdy nastąpi kolejna rewolucja naukowa, może się okazać, że zawartość prawdziwa teorii Einsteina również wynosi zero. W świetle tych rozważań załamuje się Popperowska próba porównywania „fałszywych” teorii drogą porównania ich zawartości prawdziwych i fałszywych, a wraz z nią pojęcie nauki jako procesu zbliżania się prawdy.

Jest pewien sposób na to, aby zabezpieczyć Popperowskie pojmowanie prawdy przed tego rodzaju krytyką. Polega on na interpretacji w duchu instrumentalistycznym. Jeżeli na przykład do twierdzeń teorii Newtona dołączymy pewne procedury praktyczne ich sprawdzania, określone procedury mierzenia masy, długości i czasu, można wówczas powiedzieć, że spora ilość przewidywań teorii Newtona, zinterpretowanych w kategoriach odczytów na miernikach, zegarach itd., okaże się poprawna w granicach eksperymentalnej ścisłości. Zinterpretowana w ten sposób zawartość prawdziwa teorii Newtona i innych teorii nie będzie równa zeru i wówczas będzie można zastosować Popperowskie pojęcie prawdoupodobnienia do fałszywych teorii fizycznych. Taka interpretacja prawdoupodobnienia jednak wprowadza do teorii nauki Poppera czynnik instrumentalistycz-ny, który stoi w sprzeczności z jego realistycznymi intencjami. Stoi w sprzeczności na przykład z twierdzeniem, że „tym, czego staramy się w nauce dokonać, jest opis i (w miarę możliwości) wyjaśnienie