chalmers0188

190

Prawda, realizm, instrumentalizm

Realistów można uznać za ludzi bardziej śmiałych, mniej ostrożnych i obdarzonych bardziej spekulatywnym temperamentem niż instrumentaliści, ponieważ łatwiej przychodzi im uznawać realne istnienie przedmiotów w realnym świecie, które korespondują z pojęciami teoretycznymi. W świetle wykazanej wcześniej, w rozdziałach czwartym i piątym, wyższości falsyfikacjonizmu nad indukcjoniz-mem, oraz wobec powyższego stwierdzenia, należałoby oczekiwać, że stanowisko realistyczne jest bardziej płodne niż instrumentalistyczne. Poniższy przykład historyczny świadczy o tym, że tak istotnie jest.

Niektórzy współcześni Kopernika i Galileusza przyjęli wobec teorii kopernikańskiej postawę instrumentalistyczną. Osjander, autor przedmowy do głównego dzieła Kopernika O obrotach sfer niebieskich napisał:

„... jest obowiązkiem astronoma ułożyć historię ruchów niebieskich na drodze uważnych i umiejętnych obserwacji. Przechodząc potem do przyczyn tych ruchów, lub hipotez na ich temat, musi wymyślić i wynaleźć — ponieważ nie ma sposobu na to, aby dotrzeć do prawdziwych przyczyn — takie hipotezy, które, gdy zostaną przyjęte, umożliwią dokładne wyliczenie ruchów, zarówno przyszłych jak i przeszłych, z zasad geometrii. Niniejszy autor [Kopernik] wywiązał się z obu tych zadań znamienicie. Albowiem hipotezy te nie muszą być prawdziwe ani nawet prawdopodobne; już to wystarczy, że umożliwiają rachunek zgodny z obserwacjami.¹

Znaczy to, że nie należy uważać teorii Kopernika za opis rzeczywistej struktury świata. Nie głosi ona, że Ziemia faktycznie krąży wokół Słońca. Jest to raczej matematyczne narzędzie służące do łączenia pewnych zbiorów obserwowalnych pozycji planet z innymi ich zbiorami. Obliczenia stają się łatwiejsze, gdy uznamy, że system planetarny jest zbudowany tak, jak gdyby Słońce było w jego centrum.

W przeciwieństwie do Osjandra, Galileusz był realistą. Gdy podnosił się z kolan, wyznawszy przed Rzymską Inkwizycją „błędy swego myślenia” popełnione w obronie systemu Kopernika, miał rzekomo uderzyć w ziemię pod nim i wyszeptać — „A jednak się

¹ E. Rosen, Three Copernican Treatises, Dover, New York, 1962, s. 125