img142

272 ROZDZIAŁ 25 Otępienie

Ogólne wskazówki

Otępienie zwykle znajduje się w obszarze zainteresowań zespołu psy-chogeriatrycznego. Jednak nie jest wcale tak rzadkie w młodszej populacji i współwystępuje z szeregiem częstych, prowadzących do niepełnosprawności, chorób neurologicznych, takich jak:

•    choroba Parkinsona,

•    udar,

•    stwardnienie rozsiane.

Opublikowano również doniesienia wykazujące, że osoby z pourazowym uszkodzeniem mózgu są obciążone nieco wyższym ryzykiem de-mencji w późniejszym okresie życia. Dlatego wielodyscyplinarny zespół rehabilitacyjny musi znać metody pomocy osobie z otępieniem.

Otępienie definiuje się jako globalne upośledzenie funkcjonowania, obejmujące:

•    funkcje intelektualne,

•    pamięć,

•    wyższe zdolności percepcyjne,

•    język,

•    kontrolę emocji i zachowania.

Pacjent może bardzo dobrze funkcjonować w pewnych domenach, jednocześnie nie radząc sobie w innych. Dlatego pierwszym zadaniem jest pełna wielodyscyplinarna ocena, umożliwiająca zidentyfikowanie słabych i mocnych stron konkretnej osoby. Konieczne jest częste powtarzanie oceny, gdyż otępienie to zwykle proces postępujący, a początkowo zachowane funkcje mogą z biegiem czasu ulegać pogorszeniu, w związku z czym staje się niezbędne wprowadzenie odmiennych strategii postępowania.

Większość pacjentów z demencją żyjących w społeczeństwie znajduje się pod opieką przyjaciół i krewnych, a proces rehabilitacyjny mający dać wsparcie choremu powinien wspierać także jego głównego opiekuna. Musi brać on udział w procesie oceny stanu pacjenta i planowaniu właściwych strategii postępowania, a także otrzymywać długotrwałe wsparcie. Wiele osób z otępieniem może żyć w społeczeństwie i uniknąć upokorzeń oraz innych problemów wynikających z umieszczenia w ośrodku opiekuńczym. W przypadku części pacjentów życie z opiekunem nie jest możliwe, a przekazanie do domu opieki staje się koniecznością. Personel instytucji opiekuńczych naturalnie musi znać wszelkie strategie poprawiające życie pacjentów z otępieniem.

Rehabilitacja w demencji jest obszarem badań naukowych. Jak dotąd nie oceniono we właściwy sposób wielu metod postępowania. Następny podrozdział prezentuje strategie terapeutyczne, których skuteczność została udowodniona.

Przydatne metody pracy

Zaadaptowanie środowiska

Pacjenci z demencją generalnie funkcjonują lepiej w stabilnym i znanym środowisku. Dlatego osoby te często dobrze radzą sobie we własnym domu, a po przeniesieniu do domu opieki ich funkcjonowanie, przynajmniej początkowo, ulega pogorszeniu. Otoczenie zewnętrzne jest ważne i dlatego instytucje opiekuńcze i oddziały rehabilitacyjne powinny dokładać maksymalnych starań, by stworzyć domową atmosferę. Pacjenci powinni mieć własne ubrania i przedmioty w swoim bezpośrednim otoczeniu. W dostępnych miejscach należy umieścić oznaczenia i kierunkowskazy. Jeżeli pacjenci mają problemy z czytaniem, należy zastosować oznaczenia kolorami. Na przykład niebieskie drzwi mogą prowadzić do łazienek, a czerwone do toalet. Krótko mówiąc, należy dokonać wszelkich możliwych wysiłków, by bezpośrednie otoczenie stało się dla pacjentów znane, stabilne i niezagrażające.

Stymulowanie aktywności

Wydaje się oczywiste, że brak stymulacji sensorycznej w pewnych środowiskach może prowadzić do zaburzeń behawioralnych. Niektóre domy cechują się monotonną kolorystyką, taśmowo produkowanymi meblami i niekończącymi się, podobnymi korytarzami. Należy podjąć próby zindywidualizowania pokoi pacjentów, a także całego domu. Poza tym zdroworozsądkowym podejściem istnieją pewne, aczkolwiek ograniczone, dowody sugerujące, że stymulacja sensoryczna poprzez muzykę, dotyk, smak i zapach może doprowadzić do krótkotrwałej poprawy stanu pacjenta. Stymulacja sensoryczna może zaoferować opiekunom pewne możliwości interakcji z pacjentami. Pomocne są aktywność fizyczna, w granicach wydolności często niesprawnych pacjentów, oraz ogólna organizacja czasu. Opiekunowie powinni znać poprzedni styl życia, hobby i zainteresowania pacjenta i starać się wchodzić z nim w interakcję poprzez kontynuowanie tych zajęć lub rozmawianie o nich.