img222

17.2.2. Egzotoksyny

Są to jady pozakomórkowe, produkowane głównie przez bakterie Gram--dodatnie, ale również przez Gram-ujemne. Są wydzielane do środowiska w okresie życia bakterii. Przechodzą przez ścianę komórkową w okresie wzrostu lub pod koniec cyklu rozwojowego komórki. Zazwyczaj są to związki o charakterze białkowym i peptydowym. Wykazują większą toksyczność niż endotoksyny (10 g toksyny botulinowej wystarczy do zabicia miliona ludzi). Jako białka, w większości są ciepłochwiejne. Ich właściwości toksyczne niszczy temperatura 60-100°C w ciągu 30 min. Niektóre egzotoksyny, mimo struktuiy białkowej, wykazują względną ciepłostałość. Gotowanie od 0,5 do 2 h nie niszczy ich toksyczności - taką właściwość wykazuje np. enterotoksyna gronkowcowa. Niektóre z enterotoksyn są wrażliwe na działanie wolnego tlenu. Egzotoksyny należą do najsilniejszych ze znanych substancji toksycznych, unieczynnione pod wpływem formaldehydu tracą zjadliwość w ciągu 6 tygodni, nie tracąc właściwości antygenowych. Jady pozakomórkowe działają na makroorganizm miejscowo, powodując np. martwicę, lub wywierają ogólne działanie, często cechujące się powinowactwem z określonymi tkankami i narządami. Wykazują powinowactwo z obwodowym układem nerwowym (toksyna Cl. botulinum). Najbardziej znane i niebezpieczne są toksyny produkowane przez bakterie z rodzajów Clostridium, Shigella, Pasteurella, Staphylococcus aureus i Corynebacterium diphteriae.

17.2.3. Enzymy

Oprócz toksyn bakterie wytwarzają enzymy oksydoredukcyjne oraz enzymy

wewnątrz- i zewnątrzkomórkowe, odgrywające bardzo ważną rolę w procesach rozpadu związków organicznych i syntezy składników komórki oraz

w wytwarzaniu energii.

Do enzymów zewnątrzkomórkowych można zaliczyć:

•    enzymy hydrolizujące białka i powodujące zmiany martwicze - proteazy i peptydazy;

•    enzymy rozkładające kolagen tkanki łącznej - np. kolagenaza u Clostridium perfringens;

•    enzymy rozkładające lipidy - lipazy, np. lecytynaza u Clostridium perfringens-,

•    enzymy rozkładające węglowodany - poliozydazy;

•    enzymy rozkładające kwasy nukleinowe zniszczonych komórek zakażonego organizmu - nukleazy, np. dezoksyrybonukleazy, rybonukleazy;

•    enzymy rozkładające złożone związki syntetyzowane przez organizmy wyższe, np. hemolizyny - rozkładające hemoglobinę, leukocydyny - rozkładające krwinki białe, hialuronidazy - rozkładające kwasy hialuronowe tkanki łącznej, koagulazy - powodujące krzepnięcie osocza krwi, fibryno-

147