img670

170

nycli; wymagały jednak regularnego opłacania składek przez z góry ustalony okres, co dla większości robotników było niemożliwe do spełnienia.

/ Ubezpieczenia społeczne/w obecnym tego słowa rozumieniu zaczęły powstawać w drugiej połowie XIX w. Podjęto działania zmierzające do utworzenia ustawodawstwa socjalnego i wykształcenia szeroko pojętego systemu zabezpieczeniu społecznego. Dzięki temu zabezpieczeniu państwo za pomocą środków i działań publicznych starało się chronić mieszkańców przed sytuacjami, w których oni sami nie mogli zaspokoić swoich podstawowych potrzeb. Pierwsze ubezpieczenia społeczne powstały w Niemczech za rządów Ottona von Bismarcka. Ubezpieczenia te stanowiły system gwarantowanych przez państwo świadczeń, które miały zaspokajać potrzeby robotników i ich rodzin w razie utraty zdolności do pracy przez osobę ubezpieczoną. W okresie tym wprowadzono kolejno trzy ustawy: w 1883 r. o ubezpieczeniu na wypadek choroby, w 1884 r. o ubezpieczeniu od wypadków w zatrudnieniu i w 1889 r. o ubezpieczeniu rentowym na starość i na wypadek inwalidztwa. Ubezpieczenia społeczne od początku były przymusowe i powszechne, obowiązek ubezpieczenia nakładany był z mocy ustawy. Składkę dzielono na pracowników, pracodawców i w pewnym procencie część kosztów ponosiło państwo. Po wprowadzeniu ustawodawstwa w Niemczech rozpoczęto wprowadzanie ubezpieczeń społecznych w całej Europie (rys. 9.1).

Rys. 9.1. Etapy wprowadzania poszczególnych rodzajów ubezpieczeń

Źródło: W. Muszalski, Ubezpieczenie społeczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 13.

Po I wojnie światowej ubezpieczeniem społecznym zostały objęte szersze kręgi grup zawodowo czynnych, w tym rolnicy i rzemieślnicy, a same ubezpieczenia społeczne stały się konkurencyjną dla sektora ubezpieczeń gospodarczych’ (ubezpieczeń osobowych). ¹

Po raz pierwszy ideę zabezpieczenia społecznego sformułowano w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1948 r., a następnie została ona powtórzona w innych deklaracjach, m.in. w Karcie Zabezpieczenia Społecznego z 1961 r. Z zapisów zawartych w Karcie wynika, że istota zabezpieczenia społecznego polega na zagwarantowaniu ludziom świadczącym pracę pełnej opieki we wszystkich przypadkach czasowej lub stałej utraty zdolności do pracy i na chronieniu ich przed wszelkimi zrządzeniami losowymi oraz na akcji zapobiegawczej².

Zabezpieczenie społeczne to pojęcie zbiorcze, swoim zakresem obejmujące trzy formy (metody) organizacyjne nazywane technikami administracyjno-finansowymi lub organizacyjno-finansowymi³. Techniki te są swego rodzaju rozwiązaniami prawnymi pozwalającymi określić, jakie organy administracji państwowej odpowiedzialne są za zaspokojenie potrzeb wynikających z idei zabezpieczenia społecznego, jak również pozwalają na dokładne określenie źródeł sfinansowania wskazanych potrzeb. Można wyróżnić: ubezpieczenie społeczne, zaopatrzenie społeczne i opiekę (pomoc) społeczną. Przy rozróżnianiu tych technik uwzględnia się przede wszystkim tytuł do świadczeń, podmioty uprawnione, podmiot zabezpieczający, zasady ustalania wysokości świadczeń oraz źródła finansowania. Techniki administracyjno-finansowe przedstawiono w tabeli 9.1.

Tabela 9.1

Techniki administracyjno-finansowe zabezpieczenia społecznego

Elementy różnicujące	Ubezpieczenie	Zaopatrzenie	Pomoc
Administracja	Zdecentralizowana: zakłady publiczne	Scentralizowana: administracja państwa	Zdecentralizowana: gminy
Finansowanie	Zdecentralizowane: fundusze składkowe	Budżet centralny państwa: brak składek	Budżet gminy, pomocniczo państwa: brak składki
Uprawnieni	Pracownicy i zawodowo czynni	Całość ludności lub określone grupy	Całość ludności
Świadczenia	Typowe: zależne od wkładu pracy (składki), proporcjonalne, roszczeniowe	Typowe: zależne od potrzeb, zryczałtowane, roszczeniowe	Indywidualne: zależne od potrzeb, uznaniowe

Źródło: W. Muszalski, op. cit., s. 20.

1

Ibidem, s. 129.

2

1. Jankowska-Jędrasik, op. cii., s. 19.

3

Może być zastosowane różne nazewnictwo, por. I. Jankowska-Jędrasik, op. cii., s. 19 i W. Muszalski, op. cii., s. 18-19.