img974

Levi-Strauss

Levi-Strauss stale przeciwstawia się stosowaniu technik strukturalistycznych do analizy sekwencji diachro-nicznych. Zdarzenia, które rozegrały się w przeszłości historycznej, pozostają w naszej świadomości jedynie w postaci mitu, a cechą immanentną mitu (jak również analizy strukturalnej Levi-Straussa) jest to, iż nieistotne jest w nim chronologiczne następstwo zdarzeń¹.

To właśnie w tym kontekście rozważania Levi-Straus-sa na temat geologii stają się szczególnie interesujące.

Założenia XIX-wiecznych antropologów były proto-historyczne - już to ewolucjonistyczne, już to dyfuzjo-nistyczne. Tymczasem Levi-Straussowskie poczucie czasu jest geologiczne. Jakkolwiek obyczaje współczesnych ludów prymitywnych interesują go tylko dlatego, że - tak jak Tylor i Frazer - uważa je, w pewnym sensie, za pierwotne, to jednak w przeciwieństwie do Frazera, wcale nie uważa, że to, co pierwotne, jest gorsze. Skały najstarsze mogą sąsiadować w naszym krajobrazie ze skałami osadowymi epok późniejszych, ale przecież trudno by było dowodzić na tej podstawie, że jedne są gorsze od drugich. To samo odnosi się do żywych stworzeń (w tym również społeczności ludzkich):

Jeżeli staje się cud, jak się to niekiedy zdarza, jeśli z jednej i z drugiej strony ukrytej szczeliny wyrastają obok siebie dwie zielone rośliny rozmaitych gatunków, z których każda wybrała grunt dla siebie najdogodniejszy, i jeżeli w tym samym momencie odnajduje się w skale dwa amonity o skrętach niejednakowo przebiegających, świadczące na swój sposób o odległości dziesiątków tysiącleci, nagle przestrzeń i czas stają się jednością, żywa różnorodność chwili - przedłużeniem wieków.

(Smutek tropików, s. 55)

Warto zauważyć, że te zielone rośliny właściwie nie interesują Levi-Straussa, są jedynie podnietą rozbudzającą jego ciekawość. Dopiero to, co jest pod powierzchnią interesuje go naprawdę, coś znacznie bardziej abstrakcyjnego, a mianowicie powiązania wzajemne między dwoma amonitami będącymi pozostałościami stworzeń, które wymarły miliony lat temu. Ale znowu to zainteresowanie sprawami abstrakcyjnymi bierze się stąd, że rzucają one światło na teraźniejszość, na różnicę między dwiema zielonymi roślinami.

W odróżnieniu od historii historyków, historia geologa jak i historia psychoanalityka usiłuje rzucić na ekran czasu, trochę metodą żywych obrazów, pewne cechy zasadnicze świata fizycznego lub psychicznego.

(Smutek tropików, s. 55)

To poszukiwanie „cech zasadniczych” często przewija się w pracach Levi-Straussa, nie chodzi tu jednak po prostu o ciekawość antykwariusza. Rzecz w tym, że to, co fundamentalne i uniwersalne, musi również stanowić o naszej właściwej naturze, której zrozumienie może nam z kolei pomóc w rozwoju nas samych.

Dochodzimy w ten sposób do możności przystąpienia do drugiego etapu, który polega na tym, aby nie zachowując niczego z żadnego społeczeństwa, wykorzystać je wszystkie w celu wyodrębnienia zasad życia społecznego, które będziemy mogli stosować w reformowaniu naszych własnych obyczajów, a nie obyczajów obcych społeczeństw [...] jesteśmy w stanie zmienić tylko własne społeczeństwo, nie narażając się na jego zniszczenie, gdyż te zmiany, jakie do niego wprowadzamy, pochodzą także z niego.

(Smutek tropików, s. 422)

29

1

Rozwinięcie tej tezy znaleźć można w referatach Ricoeura i Levi-Straussa na sympozjum: La Pensee sauvage et le struktura-lisme, opublikowanych w „Esprit II”, listopad 1963, s. 628-653. Oprócz wspomnianego przez Leacha rozdziału Myśli nieoswojonej więcej na temat poglądów Levi-Straussa na historię i historyczność - jak sam pisze - „tak zwanych społeczeństw prymitywnych” znaleźć można w: Claude Charbonnier: Rozmowy z Claude Levi-Straus-sem, s. 32-33; Antropologia strukturalna, s. 80-82; Z bliska i z oddali, s. 144-148; zob. także przypis 10, rozdz. 3 (przyp. JAL).