Salomonowicz (29)

KM

techniki kodeksu józefińskiego, zbliża! się swoją techniką raczej do techniki przepisów „Leopoldiny" bądź do kazuistycznego prawa karnego „Landrechtu Pruskiego" z 1794 r. Warto jednak podkreślić jego wielkie Osiągnięcia: deiinicja materialna przestępstwa, obowiązywanie reguły nullum crimen, nulla poena sine lege, zasada proporcjonalności między wagą przestępstwa a karą. Celem zasadniczym kary poprawa sprawcy, jednakże kara śmierci w wąskich granicach została utrzymana. Większość kar miała jednak charakter stosunkowo łagodny, a przywileje szlachty znalazły odzwierciedlenie tylko w przepisie zakazującym stosowania kar cielesnych do szlachty. W sumie projekt węgierski pozostał ważnym dokumentem myśli humanitarnej¹*⁸.

V. Próba bilansu

Epokę przejściową XVIII-XIX wieku zamknęły, otwierając nowe horyzonty dla rozwoju prawa karnego w Europie kontynentalnej, dwa kodeksy: kodeks karny Napoleona i k.k. bawarski z 1813 r. O tym ostatnim warto na zakończenie powiedzieć słów parę, bowiem właśnie ten kodeks, dzieło najznakomitszego ówczesnego karnisty niemieckiego, Paula Anzelma.Feuerbacha (1775-1833), zamyka epokę szkoły humanitarnej, stanowiąc czołowe osiągnięcie liberalnej szkoły prawa karnego, która panować będzie w nauce prawa karnego aż w głąb drugiej połowy XIX wieku'”. Feuerbach potrafił zdobycze humanitaryzmu i potrzeby nowego ustroju kapitalistycznego połączyć z nowymi osiągnięciami teorii prawa karnego i techniki kodyfikacyjnej^{1 2}. Tworząc głośne sformułowanie teorii kary jako teorii psychologicznego przymusu oddziałującego na potencjalnych przestępców wprowadził także do teorii prawa karnego niektóre zdobycze filozofii i etyki Kanta.

Kodeks karny bawarski (Bayerische Strafgesetzbuch) z.1813 r. by! pierwszym nowoczesnym kodeksem karnym na ziemiach niemieckich. Liczył 459 artykułów podzielonych na część ogólną (141 art.) i część szczególną³.

Należy zanotować ogromny postęp techniki budowy norm karnych i języka ustawowego w porównaniu na przykład z „Landrechtem Pruskim" z 1794 r. Zasadą generalną, z naciskiem głoszoną, jest zasada nul-lum crimen, nulla poena sine lege poenali anteiiori, a także podział trójstronny przestępstw, analogiczny do podziału francuskiego. Feuerbach wprowadził do ustawodawstwa definicję formalną przestępstwa. Ustawa ujęła jedynie zbrodnie i występki, wykroczenia pozostawiono do odrębnej ustawy. Punktem wyjścia koncepcji Feuerbacha było przekonanie, iż ustawa karna jest ustawowym wyrazem prewencji ogólnej: przepisy karne wywierają psychologiczny wpływ na potencjalnego przestępcę, by go odwieść od zamiaru popełnienia przestępstwa. Wykonanie represji karnej ma tylko umacniać realność zagrożenia. W przepisach części ogólnej uwagę zwraca szerokie zakreślenie granicy karania z winy umyślnej oraz powszechna karalność działania nieumyślnego; system kar dzielił się na kary kryminalne i cywilne. Nastąpiła humanizacja katalogu kar, acz wił przypadkach utrzymana została zwyczajna kara śmierci oraz wprowadzono karę dożywotniego więzienia połączonego ze śmiercią cywilną: generalnie jednakże wśród sankcji przeważały czasowe kary więzienia w różnych postaciach. Część szczególna ujęta została w przemyślny system: typ normalny przestępstwa, stany kwalifikowane i stany uprzywilejowane przestępstwa. Sądowi pozostała dość ograniczona, ale większa niż w Codę Penal, swoboda uwzględnienia okoliczności łagodzących i zaostrzających karę, co sformułowały przepisy ogólne. K.k. z 1813 r., także dzięki wielkiej sławie teoretyka prawa karnego, jaką się cieszył Feuerbach, wywarł znaczny wpływ na ustawodawstwo w krajach niemieckich iw Europie. W 1861 r. zastąpiony został przez swego rodzaju nową redakcję tekstu. K.k. 1813 wywarł także bezpośredni wpływ na tekst k.k. argentyńskiego z 1886 r.¹³²

Kodeksy przejściowej epoki - toskański, „Józefina”, odchodziły w przeszłość, w Prusach przecież nadal obowiązywał surowy, aczkolwiek praktycznie wygodny w stosowaniu „Landrecht Pruski" z 1794 r. W sumie jednak drogi prawa karnego europejskiego w XIX w. wykreślić miały nade wszystko k.k. 1810 i k.k. 1813. Te dwa wielkie kodeksy były pewnym nawrotem do surowej represji karnej, jednakże utrzymanej w granicach, które odpowiadały przez długie lata społeczeństwom mieszczańskim Europy Zachodniej po przezwyciężeniu kryzysu rewolucyjnego^{3 4 5}. Ich posłanie można zreasumować w ten sposób: "człowiek jako istota wolna odpowiada za swe czyny, społeczne korzenie przestępczości

1

^m Por J Ci.ygwa, 0 historii węgierskiego prawa okresu Oświecenia, Czasopismo Prawno--Historyczne, 11 1989, 2, s. 202-217 i wydanie projektu kodeksu w przekładzie na j. węgierski przez L. Ilajdu, Az elsso (1795-ós) mngyar biintelo hódex-tervezel, Budapesl 1971

^m Por. ogólnie D. Janicka. Nauka o uiiwe i karu w dziejach klasycznej szkoły prawa karnego w Niemczech w J połowie XIX wieku, Toruń 1998, rozważania wstępne s. 38-62.

2

Por. także S. Salmonowicz. Feuerbach - narodziny nowoczesnej doktryny prawa karnego, Czasopismo Prawno-Historyczne, IG: 1964, 1, s. 329-338.

Brak szczegółowych prac poświęconych analizie k.k. 1813, por. syntetyczne uwagi K. Schmidt, op.cit., s. 261-267.

3

W praktyce k.k 1813 okazał się niekiedy nazbyt abstrakcyjny, trudny w stosowaniu, jednakże jego sława jako dzieła najwyższej klasy utrzymała się przez cały wiek XIX.

4

Karl C. Geib nazwał k.k. 1815 r. „Matcr constitutionum criminalium recentiorum”, por. O. Fischł, op.cit., s. 218.

5

^1,1 Por. ogólnie S. Salmonowicz, Prawo kamę..., s. 258-266.