IMGP0584

22. Inkaski urzędnik trzymający sznur z węzłami (kipu) na rycinie z XVII w.

swego rodzaju legitymacja. Sławę zdobyty także australijskie czuryngi - dekorowane owalne lub okrągłe obiekty z drewna lub kamienia odgrywające główną rolę w kulcie pierwotnych mieszkańców piątego kontynentu. Wyryte na nich wzory, złożone głównie z koncentrycznych kręgów, linii równoległych i wężowatych, sprawiają wrażenie zwykłego ornamentu, jednak w rzeczywistości są konwencjonalnymi symbolami konkretnych miejscowości, rzeczy, ludzi lub zwierząt i przedstawiają złożone motywy i sceny mityczne. Dlatego też czuryngi, uważane za przedmioty magiczne i zarazem święte, przechowywano w jaskiniach i wynoszono z nich tylko przy okazji określonych ceremonii kultowych.

PEJZAŻ Z EPOKI LODOWCOWEJ?

Nie możemy z całą pewnością stwierdzić, że podobnie było już w kulturach myśliwskich epoki lodowcowej - przykłady z etnologii przestrzegają nas jednak przed lekceważeniem treści symbolicznej i informacyjnej licznych góraopaleolitycznych rytów na kościach, porożu lub kości słoniowej. Nawet za wyobrażeniami, wydawałoby się całkowicie abstrakcyjnych i dekoracyjnych wzorów, mogą się ukrywać, tak jak w przypadku czuryng, motywy i przedstawienia zawierające zakodowane znaczenie. I tak czeski archeolog Bohuslav Klima dość złożoną i zagmatwaną kompozycję liniową na liczącym 25 tysięcy lat ciosie mamuta ze stanowiska Pavlov na Morawach (il. 23) zinterpretował jako mapę lub szkic krajobrazu z rzeką (linia falista), stokami i wierzchołkami górskimi oraz obozowiskiem człowieka (mały podwójny okrąg pośrodku). Nawet jeśli wyjaśnienie to nie jest w pełni przekonujące, to jednak w kontekście materiału etnologicznego można je uznać za prawdopodobne. Thką interpretację należy także mieć na uwadze w przypadku dalszych przedstawień z górnego paleolitu. Rosyjscy archeolodzy w pewnej rytej kompozycji z datowanego na 15 tysięcy lat stanowiska na Ukrainie również dostrzegają szkic krajobrazu ze starszej epoki kamienia, a pewien badacz niemiecki przypuszcza, że na pochodzącej z Francji gómopaleoli-tycznej pałeczce wykonanej z poroża wyryto zarys jaskini.

Z całą pewnością jako nośniki pewnych treści i w tym sensie jako poprzedniki pisma należy zakwalifikować abstrakcyjne znaki i symbole, które często występują same lub w powiązaniu z przedstawieniami zwierząt na ry-towanych kościach, zwłaszcza w sztuce naskalnej górnego paleolitu (il. 24). Na pewno mogły one w jakiś sposób przedstawiać obrazowo myśli, idee lub bardziej skomplikowane ciągi wyobrażeń. Z równym przekonaniem można też stwierdzić, że nie miały one jeszcze żadnego znaczenia słownego lub pojęciowego.