IMG42

180

tek maja jest ciepły. Wówczas zwiększenie liczebności osnui jest mniej prawdopodobne bo kruszynek może spasożytować nawet 90'/! jaj.

Czynniki wcwnątrzpopulacyjne. Wzrost zagęszczenia populacji staje się stopniowo Jla niej niekorzystny, a to głównie z uwagi na pogarszające się warunki odżywiania i ,.g_rł. niczcnia przestrzeni. Negatywny wpływ zagęszczenia wyraża się zmniejszeniem wielkości osobników, ich płodności, wzrostem śmiertelności, zakłóceniem w tempie rozwoju osobniczego, a u motyli, rośliniarck ponadto zmiana liczbowego stosunku płci. który przesuwa się na korzyść samców. U wielu owadów, których populacje szybko zwiększają swoja liczebność. zaobserwowano reakcje uprzedzające negatywny wpływ zagęszczenia. Pojawiają się wówczas w populacji osobniki skłonne do podejmowania migracji, czemu nierzadko towarzyszą także zmiany morfologiczne, jak bardziej jaskrawe ubarwienie, silniej rozwinięte skrzydła, silniej rozwinięta orientacja przestrzenna itp. Taki pośredni (zwrotny) wpływ gęstości populacji na jej osobniki uważa się za jeden z doskonalszych mechanizmów regulacji liczebności.

Czynniki biocenotyczne. Do czynników bioccnolycznych regulujących liczebność populacji należą jej drapieżcę, pasożyty i choroby. Drapieżcę i pasożyty w odpowiedzi na zmiany zagęszczenia żywiciela, np. fitofaga. mogą przejawiać reakcję funkcjonalną i abun-dancyjną.

Reakcja funkcjonalna polega na wzroście liczby jaj składanych przez samicę i zmniejszaniu ich liczby na jednego osobnika żywiciela (oczywiście do pewnej granicy), co łącznie prowadzi do wyraźnego wzrostu liczby osobników atakowanych (rys. 7.I).

Reakcja abundancyjna polega na wzroście liczebności pasożytów i drapieżców na tle wzrostu liczebności populacji roślinożcrcy.

Możliwość wystąpienia reakcji funkcjonalnej i abundancyjnej są właściwe dla enlomo-fagów (drapieżców i pasożytów) wyspecjalizowanych, których rozwój jest związany z określonym gatunkiem roślinożcrcy. Rzadziej reakcje takie wykazują gatunki polifa-giczne.

Również rozwój liczebności mikroorganizmów chorobotwórczych, czyli wybuch cpi-zoocji. jest stymulowany wzrostem gęstości populacji roślinożcrcy i przejawia się najczęściej w kulminacyjnej fazie gradacji. Stymulujący efekt wzrostu gęstości populacji na roz-

Rysunek 7.1

Reakcja tunkcjonalna u nawozaka Philonthus de-corus Grav. na zagęszczenie poczwarek piędzi-ka przedzimka Opemph-thera brumala L. w okresie jesiennym (wg Kowalskiego, 1977)

aysUOek 7.2

o dulacia liczebności owadów roślinożer-przez czynniki biotyczne dzialaiące na "^nuch poziomach gęstości populacit rośli-Iwłeicy (z Szujeckiego. 1980)

wój epizoocji polega mc tylko na ułatwieniu przenoszenia chorobotwórczych mikroorganizmów. ale też na osłabieniu organizmu owada, wskutek czego porażenie patogcncm^tajc się ułatwione.

Działanie czynników bioccnoiycznych odbywa się więc na każdym poziomic liczebności roślinożcrcy (rys. 7.2). Przebieg regulacji zależy jednak mc od liczby czynników regulacyjnych (gatunków pasożytów, drapieżców i chorób), ale od ich efektywności na kolejnych poziomach liczebności roślinożcrcy.

Tak więc ostateczna liczebność populacji zależy od wielu kolejno wtaczających sur czynników modyfikacyjnych i regulacyjnych, a wśród nich tylko niektóre maja dla zmian liczebności istotne znaczenie. Nazywa się je czynnikami kluczowymi.