IMG

nieją także dzieci o kulturze literackiej tak bardzo zaawansowanej, że gotowe są one w wieku sześciu, siedmiu lat, nie czytając jeszcze samodzielnie, obcować z obszerną i skomplikowaną formą narracyjną lub -na swoim poziomie - podejmować grę z tradycją literacką.

Innym czynnikiem, wpływającym na kształt odbioru dzieła literackiego przez dziecko, są takie jego cechy osobnicze, indywidualne, takie jak: wrażliwość i pobudliwość emocjonalna, żywość wyobraźni, zdolności em-patyczne, które bardzo ostro różnicują dziecięcą publiczność literacką ⁵.

Sprawy te, aby móc je rozwinąć, wymagają zupełnie innego podejścia do tematu recepcji dzieła literackiego przez dziecko, opartego na badaniach empirycznych.

\ ¹

NAUKA LEKTURY

Pierwszy kontakt dziecka z lekturą nie jest bezpośredni. Dziecko najpierw słucha, jak dorośli mówią do niego wierszem i prozą, opowiadają mu historie zmyślone i prawdziwe, a w końcu czytają książki.

Mały i niedoświadczony odbiorca tych opowieści z początku przyjmuje w sposób arefleksyjny za dorosłym opiekunem jego wybór lektury i sposób interpretacji, wyrażony przez intonację, mimikę i gesty, a także zgadza się z-towarzyszącym lekturze słownym komentarzem. Dlatego rola pośrednika jest tak ważna w edukacji literackiej dziecka, tworzy on bowiem pierwszy wzorzec nawyków związanych z lekturą. Toteż każdy człowiek dorosły wchodzący w tę rolę powinien wiedzieć, jak czytać i jak kierować samodzielną lekturą dziecka, aby w sposób prawidłowy dotarła ona do jego świadomości i oddziałała na wyobraźnię¹.

Dziecko styka się z mową ekstatyczną, a więc i z poezją, już w okresie niemowlęcym, co wyraża się przede wszystkim innym rodzajem mowy skierowanej do dziecka. Mowy o bardziej melodyjnej intonacji i uregulowanym rytmie. I jeżeli, jak pisze Czukowski, doszukiwać się w niej praźródcl poezji, to trzeba przyznać: „(...) że nawyki wierszowe zostały każdemu z nas wpojone przez matkę we wczesnym okresie niemowlęctwa, zanim nauczyliśmy się mówić i chodzić. Każda matka bowiem, sama tego nie dostrzegając, prawie wszystkim skierowanym do dziecka wypowiedziom nadaje mimo woli postać, jeżeli nie ściśle wiersza, to recita-tivo, co nie wpływa wprawdzie na formę dziecięcego gaworzenia, ale jednak przyzwyczaja dziecko do percepcji ry tmów” ^{2 3}.

Do tego poetyckiego obszaru, w którym żyje małe dziecko, należą też inne elementy: specyficzne nazewnictwo przedmiotów i czynności, szukanie natchnienia w dziecięcej dźwiękomowie, różne śpiewanki, układane na poczekaniu bajanki-usypianki, a także zabawne wywracanki słowne

45

1

O wpływie zjawisk kultury i socjologii na sferę odbioru dzieła literackiego przez dziecko pisze J. Papuzińska w książce Inicjacje literackie. Problemy pierwszych koniak-tów dziecka z książką. Warszawa 1981.

2

O roli pośrednika lektury w pierwszych kontaktach dziecka z książką pisze J. Papuzińska w: Inicjacje literackie...

3

ⁱ K. Czukowski Od dwócb do pięciu..., s. 311.