IMGT44

tu w kulturze in vitro. Dlatego w praktyce wyizolowane merystemy stosuje się bardzo rzadko.

7.3. Klonowanie storczyków

Klonowanie jest metodą bardzo specyficzną. U gatunków o wzroście sympodialnym rozmnażanie in vitro przebiega według schematu, który w dużym uproszczeniu można przedstawić następująco: merystem -> pro-tokorm -> meryklon.

Merystemy pobiera się z kątów liści nadziemnej części łodyg przekształconych w pseudobulwy. Na pożywce zestalonej agarem z mery-stemu rozwija się protokorm - tkanka typowa dla storczyków, skupiona w grudki, o strukturze bulwkowatej. Podzielone protokormy przenosi się na pożywkę płynną, w której zachodzi szybkie ich namnażanie. Na ponownie zastosowanej pożywce agarowej z dodatkiem gibereliny z proto-kormów wyrastają pędy i korzenie storczyków. Potomstwo jednej rośliny uzyskane z merystemu, zwane meryklonem, jest bardzo liczne. Z jednego merystemu cymbidium można otrzymać w ciągu roku milion, a nawet więcej nowych roślin.

Wszystkie omówione wyżej metody mikrorozmnażania wykorzystywane są w laboratoryjnej produkcji sadzonek i w zasadzie tylko one gwarantują pełną powtarzalność cech roślin matecznych. Z tego względu wykorzystuje się je również w hodowli zachowawczej odmian, to jest selekcji utrzymującej odrębność, wyrównanie i trwałość odmian. Stabilność genetyczną odmiany zapewnia użycie merystemów jako eksplantatów inicjujących kulturę in vi~ tro lub eksplantatów zawierających merystemy, to jest wierzchołków pędu, pąków, nasion lub wyizolowanych z nich zarodków. Zagrażająca stabilności genetycznej tak zwana zmienność soma-klonalna, objawiająca się między innymi powstawaniem mutacji u klonowanych roślin, pojawia się jedynie wówczas, gdy eksplantaty wyjściowe pocho-

dzą ze starej, wieloletniej kultury in vitro albo etapem pośrednim w procesie regeneracji organów roślinnych jest kalus lub do pożywki odżywr-.ej wprowadzi się nadmierne ilości substancji wzrostowych, zwłaszcza cytokinin.

Inne metody mikrorozmnażania:

4 metoda pędów przybyszowych,

4 somatyczna embriogeneza,

4 kultury pojedynczych komórek.

Rozmnażanie in vitro nie zawsze prowadzi do wiernego odtworzenia wszystkich cech rośliny matecznej w regenerowanym potomstwie wegetatywnym. Są metody, które poza pewnymi wyjątkami, tego nie gwarantują. Powodem jest brak merystemu w eksplantacie inicjującym restytucję nowej rośliny. Mimo tego, wymienione wyżej metody mikrorozmnażania, znajdują bardzo ważne zastosowanie w tworzeniu tzw. sztucznych nasion, a także w hodowli roślin: w indukowaniu mutacji i w procesach transtorma-cji genetycznej. Nie mniej ważne zastosowanie znajdują w laboratoryjnej reprodukcji cebul kwiatowych.

7.4. Metoda pędów przybyszowych

Polega na rozmnażaniu roślin z eksplantatów niezawierających tkanki merystematycznej (ryc. 61). Eksplantaty te pobierane są najczęściej z roślin zregenerowanych wcześniej in vitro. Ze względu na niewielkie rozmiary takich eksplantatów, inicjacja kultury jest wówczas łatwiejsza i mniej narażona na zakażenia. W kulturach organów roślinnych eksplantatami wyjściowymi mogą być fragmenty międzywęźli, korzeni, szypułek kwiatowych; cale liście, ogonki liściowe lub blaszki liściowe; płatki kwiatowe oraz pozbawione pąków łuski cebul, wycinki bulw i kłączy. Pędy przybyszowe tworzą się na tych eksplantatach egzogennie, wyrastając z komórek epidermy ( korki), lub endogennie - z głębszych warstw komórek parenchymatycznych (miękiszowych). Ich rozwój jest uzależniony od wprowadzenia do pożywki odżywczej cy-tokininy. jest nią najczęściej benzyloadenina (BA). Kinetyna stymuluje tworzenie się pędów przybyszowych w znacznie mniejszym stopniu. Auksyny (IAA, IBA,NAA), które w zasadzie hamują rozwój pędów przybyszowych, zwłaszcza gdy stosuje się je w wysokim stężeniu, są niezbędne w procesie tworzenia się in vitro cebul przybyszowych, np. u lilii i hiacyntów.

Schemat przedstawiony na rycinie 61. ilustruje tworzenie się pędów przybyszowych trzema drogami. Droga oznaczona symbolem A, jest typowa dla doniczkowych odmian goździków rozmnażanych z fiagmentów międzywęz-li, hiacyntów rozmnażanych z łusek cebulowych i chryzantem regenerowanych z liści; droga A, jest charakterystyczna dla gerbery, sępolii i begonii