ingarden10

24

V stkim ogólne typy („charaktery"). Nie ogólna idea człowieka, lecz poszczególni ludzie bywają przedstawiani w dziełach sztuki literackiej. W Panu Tadeuszu np. Tadeusz. Zosia, Jacek Soplica. Hrabia itd. Tak samo zamek Horeszków to pewien określony w swej indywidualności jednostkowy przedmiot. podobnie zresztą juk i ów „dwór szlachecki", z drzewa, lecz podmurowany. w którym rozgrywa się znaczna c/ęść akcji Pana Tadeusza. a który umyślnie zapewne jest określony tylko w szczegółach charakterystycznych dla przeciętnych dworów szlacheckich ówczesnej Polski. I Skąpiec Molierowski, jakkolwiek niewątpliwie ma^{1 2} „obrazować" — jak się to zwykle mówi — pewien typ. jakkolwiek ma być jego -przedstawicielem", to jednak jest określonym indywiduum, człowiekiem takim a takim, obcującym / innymi indywiduami, mieszkającym w pewnym indywidualnym domu itd.

«'kreślenie w dziele czasu i miejsca, w jakim znajduje się przedmiot w nim rzedstawiony. jest jednym zc sposobów zaznaczenia, iż dany przedmiot jest 1 względnie ma być przedmiotem indywidualnym^lnnym sposobem jest posługiwanie się imionami własnymi! '$>Tnm zaś. gdzie niektóre rzeczy nazwane są w sposób ogólny, kontakt ich z przedmiotami, o których już wiemy, że są indywiduami, sprawia, te odpowiednie nazwy ogólne stają się jednostkowe. Dzieje się to nu różne sposoby, czasem przez wzbogacenie treści, czasem przez zaktualizowanie wskaźnika kierunkowego nazwy’ i odniesienie go do danej rzeczy, często też przez związanie danej nazwy z czasownikiem określonym, określającym czynność jednorazową, dokonującą się lub też już spełnioną. Wystąpi to wyraźnie na przykładzie.

W IV księdze Pana Tadeusza, po opisie zabicia niedźwiedzia na polowaniu. występuje. słynny opis gry Wojskiego na rogu. Zaczyna się on w następujący sposób (w. 660 nast):

Natenczas Wojski chwycił na Mimie przypięły Swój róg bawoli, długi, cętkowany. kręty Jak wąź boa. oburtej do tul go przycisnął.

Wzdął pofcczb jak banię, w oczach krwią zabłysnął.

Zatonął wpół powieki, wciągnął w głąb bół brzucha I do płac wyssał t niego cały zapas ducha.

I zagrał: róg jak wicher, atewsttzynaaya dechom Niesie w puszczę muzykę i podwaja echem...²

~Jeżeli zbierzemy wszystkie określenia dotyczące rogu (abstrahując na razie od związanych z nim czasowników określonych), które występują w przytoczonych wierszach i w całej części przedstawiającej grę Wojskiego. 10 otrzymujemy pewne wyrażenie, które treścią swą tworzy jedynie pcw-nc pojęcie ogólne. Róg len był mianowicie ..bawoli, długi,' cętkowany.

o    2i

Z irow dneU llurockiff

kręty jak wqż boa", przy tym najpierw czytamy, że był ja taśm³ przy pięły", potem zaś, Ze .na pasie rzemiennym" chwiał się. (Albo więcrza chodzi ta pewna niezgodność w opisie, wprowadzająca odpowiedni dys harmonię w rzeczywistość przedstawioną, albo też róg był na taśmie, któn z kolei była przywiązana do pasa rzemiennego. Wykluczone bowiem wy daje się. żeby umocowanie rogu uległo zmianie podczas gry). Może byt bardzo wiek rogów posiadających zebrane tu cechy, zaliczając do nich na wet ic. które można mu przypisać na podstawie tekstu, jeżeli wykorzysti się szereg orzeczeń, w których opisane są szczegóły gry Wojskiego, a więc cechy określone przez to. jakiego rodzaju głosy mógł róg wydawać (zrazi „odzew wdzięczny", potem „jęki po jękach", gdzieniegdzie .ton twardszy' itd.). Mistrzem był grajek, ale i róg mistrza godny. Niemniej jednak wszy stkie te określenia razem zebrane nie dają nic nad pewną złożoną nazwę ogólpą. Jeżeli czytając ten ustęp Pana Tadeusza, mimo to ani na chwilę nie jesteśmy nastawieni na ogólną ideę rogu. ani też na pewien typ jego. lecz róg ten wydaje się nam od pierwszej chwili czymś równic indywidualnym. jednorazowym, jak sam pan Wojski Hreczccha. to jedynie dlatego, że dowiadujemy się. iż Wojski .chwycił... swój róg bawoli", .oburącz do ust go przycisnął" i grał na nim na różne sposoby, tak barwnie potem opisane. Wojski .chwycić" mógł jedynie pewną określoną rzecz jednostkową, nigdy zaś coś ogólnego. Tak samo tylko indywidualnie określony róg mógł wydawać różne głosy:

\ . rnyłHbyi Ir róg kuufty ornatal I Je w tutach Wojskiego to gnituL to ckouI.

Udając głosy zuitnąt: to raz w wilczą siyjf Przeciągając się. długo, przeraźliwie wyje:

Znowu jakby » mcdzwwdz³ rozwarłszy ag gardło.

Ryknął: potem beacme Mri lwiąt rozdarło

Liczba pojedyncza czasowników tu występujących wraz z formą czynności jednorazowo dokonanej sprawia ze swej strony, iż podmiot (resp. przedmiot) tych czynności musi być pojęty jako pewne określone indywi-f doum. a korektywnie. 2e związane z nimi nazwy ogólne stają się przez³ zastosowanie jednostkowymi³    ^

Skoro jednak zgodzimy się raz na indywidualność co najmniej widu³ przedmiotów przedstawionych w dziele sztuki literackiej, to musimy zarazem przyznać, że przedmioty te, jako indywidualne odznaczają się pewnymi właściwościami strukturalnymi („formalnymi”), charakterystyczny--mi dla nich. M. in. należy tu właściwość posiadania nieskończonej mnogości cech. Każdy bowiem przedmiot indywidualny jest - jak wiadomo - pod nieskończenie wielu względami jakoś ocechowany. Po wtóre:

1

•    _Ma- - nic w myśli ukkj lub innej teorii lub normy poetyki, lecz w myśli własnego sensu tekstu wymienionego dneła.

7 O wskaźniku kierunkowym nazwy aob. Dos Uurcmehe Kmu^erk. f 15. i 62 nast.

2

   Wyjątek ten moSe zarazem stanowić jeszcze jeden przykład ptajcyanedd wyglądów w dziełach Mickiewicza, a zwłaszcza w Am Tadeuszu

3

Nie wieydko bomem, o ajm mowa ³ dadr literackim, mw być przedmiotem MywitobpB. Mogą to być również op. pewne ogólne imąńi. idee itd. Mwł«=> po i tego rodzaj³ wyrodkiem do aytuenta w wierna SótenW Rdtego