jgrammar4

S Y N T A X

Ve vótó rfdicf ćlen nśsleduje za rfzenym. Hlavm', ffdfcf prisudkovó sloveso stojf vżdy na konci vety. Prfylastky (i vetne v pripade vztażne vety) jsou vżdy pred jmenem, ke kteremu se yztahuji.

SOU VETI:

SOURADNE SPOJENI VÓT

-    Spojeni spojkami

•    zakladm spojka ga -pripojuje se k prfsudkovśmu slovesu vety v poradi prvni

•    spojky samostatnśho typu sośite - pak, sorekara - połom, matawa - nebo stojf mezi spojovanymi vetami nebo se pripojuj* k vete druhe v poradi. Ve zdvorilem stylu majf rfdici slovesa spojovanych vet zdvofilostni tvar.

-    Pomoci druhóho slovesneho zakładu, ktery je bezćasoyy; ćas i zdvorilost se yyjadrujf u poslednfho ridfcfho slovesa (a platf pro cele souvetf).

-    Tvarem prechodnfku a podmińovac(ho zpusobu (-eba/*reba).

-    Zvlśśtni prfpad sour. spojeni jsou dve po sobe nśsledujfcf vety oddelene tećkou, avśak spojene spojkou samostatnśho typu (ga, suruto, keredomo) na zadatku vety druhe. Kono heja wa hiroi desu. Keredomo mado ga sukunai desu. - Tato mistnost je velka. ale oken ma mało.

PODRADNE SPOJENi VET Vedlejśi vety

Za yedlejśi vety Ize povażovat takove, ktere bud’ ke slovesu rfdfcimu nebo nekteremu jmónu uvnitr vóty majf vztah rozvfjejicich ćlenu. Vedlejśf vóty se vytvafejf prisluśnymi slovesnymi tvary (u v. v. yztażnych, podminkoyych a prechodnikoyych) nebo pomocf spojek a pomocnych jmen popr. doplnónych partikulemi. Obvykle neobsahujf vyraz v pozici tematu; mohou mft svój vlastnf podmet (vymezen partikulf ga) a predmet (partikulf o). Vedlejśi vóty jmenne (nominalizovane)

Zakladnfm rozvfjejfcfm ćlenem vety miiże byt i vyraz slovesny. Jeho vztah k ffdfcfmu slovesu je yyjśdren prostrednicWim pomocnych jmen no (obecnójśi yyznam) nebo koto (znamena skutećnost - to, że), ktera slovesny yyraz nominalizujf. Nominalizovane yyrazy yyWarejf vztah k pffsudkovómu slovesu pomocf partikule ga a o. pozici tómatu partikulf wa. Podmetna v. v. Ićigo o kureta no wa dare desu ka. - Kdo byl ten ćlovek, co nam dal jahody? Predmetna V. V. Karę ga ući o dęta no o mimaśita ka. - Vidśl jste, jak vychśzel z domu?

Vystavba vóty pomocf nomin. yyrazu umożńuje slovosled. zmeny. Karo ga cuita no wa kino deśita. - Yć.era dorazil. (Karę wa kino cuita. - On dorazil vćera.)

TEMA

Zvlaśtnf vetny ćlen (jmenny nebo nominalizovany yyraz), ktery stojf pred ffdfcim slovesem, a jeho vztah ke slovesu nem yyjśdren gramatickymi prostredky, ale vyplyvś ze vztahu vyznamovych. Naplńuje lunkci nókteróho z neyyjśdrenych zśkladnfch urćujfcfch ćlenu slovesa, z nóhoż se doplńuje chybejfcf urćenf.

•    Vyraz v pozici tematu (s kontextovymi partikulemi nejćasteji wa) stoji obvykle na zadatku vety, predchśzejf mu nediiraznó umfstónś prfslovce ćasu nebo jinó vśtnó ćleny yytćenó z obyyklóho slovosledu a pak se vztahuji k cele vete (souv§tf).

•    Jsou-li ve vete dya nebo vice yyrazu v pozici tematu s partikuli wa, jsou tyto yyrazy ve vztahu kontrastu Nihongo wa wakarimasu ga furansugo wa wakarimasen. - Rozumim japonsky, ale nerozumim francouzsky.

•    Vystavba vóty tórna - pffsudek u vót se sponou Wataśi mo sansei desu. - Ja take souhiasim. •Tema ve vetach yyjadrujfcich prinśleźitost (vlastnictvi) s prfsudkovym slovesem aru/lru

(s neżivotnymi/żivotnymi), nai (arimasen), jde-li o poprenf prinależitosti -vazba A wa B ga aru (A ma B) Karę wa hima ga nai. - Nema ćas. Nebo

-    A ni/wa B ga iru Anata ni/wa okosan ga imasuka. - Matę deti?

-    je-li pffsudek adjektivnf Kanodźo wa kami ga nagai. - (Ona) mś dlouhó vlasy.

-    prisudkem je sloveso ve tvaru pracfho zpusobu (można i partikule o) a potencialu Karę wa sonna koto o iitaku wa nakatta. - Neco takoveho nechtśl fici. Wataśi ni wa karę no dźi ga jomomasen. - Nemohu prećist jeho rukopis.

Vedlejśf vety vztażne

Zaujfmajf pozici prfvlastku pred jmenem, ke kteremu se vztahujf. V. vśta ma skladbu vćty samostatnć s ridfcfm slovesem na konci, kterć ma War zakladm nebo War minuleho ćasu neutralniho (i ve zdvorilem stylu). Rfdicf jmeno muże mft ke slovesu vztażne vety vztah ćinitelsky (podmetovy), predmdtovy, urćenf mfsta, ćasu, zpusobu apod.

Rozvijejfcf zakladnf ćleny vztażne vety (podmet a predmet prfmy) byvajf vymezeny partikulemi ga a o. Poradi rozvfjejfcich ćlenu vedlejśf vćty je shodnś s poradfm ve vćtć samostatnś s tfm rozdflem, że pouze nedurazna pozice prfslovce je na zaćatku vedl. vety. a nikoli bezprostredne pred slovesem. Anata ga tomatte iru hoteru wa ćikai desu ka. - Je hotel, ve kterem bydlfte, blizko? Ima kita otoko wa dare deśita ka. - Kdo byl ten muz, ktery pravó priśel? Vztażna vćta se miiże dale skladat ze dvou i vfce vet souradne spojenych neurćitym tvarem slovesa ći prechodnfkem Nihongo o benkjó śi eigo mo benkjó suru gakusei. - Student, ktery studuje japonśtinu i anglićtinu. Oba prWlastky na sobe nezavisle - oddeleny ćarkou, oba majf Sl0VeS0 V zakladnfm waru Buruno kara kita, nihongo o benkjó suru gakusei. - Student, ktery priśel z Brna a studuje japonśtinu. Vztażne vety jsou soućastf vetśiny ostatnich vet, v nichż se użwa pomocnych jmen. Jestliże prisudkem vztaźnś vćty je sloveso aru (nai) nebo ćasovatelnś prfdavnś jmśno, je jejich podmćt vymezen partikulf no mfsto ga (poużitf partikule ga v techto vetach zdCirazńuje podmet). Partikule no miiże vymezovat podmet i jinych sloves, jestliże mezi nim a slovesem nestojf jiny jmenny ćlen (tj. predmet) hima no aru hito -ćiovek, jenż ma volny ćas imi no nai kotoba - slovo, ktere nemś smysl, karę no sumu ie - dum, kde on bydli. Jestliże vztah slovesa vztażnś vćty k ridfcimu jmenu je neprfmy, byva vymezen pomocnym vyrazem to iu. Użfva se też, je-li sloveso vztażne vety ve Waru praydepodobnostnfm Mata mondai ga okotta to iu dźidźicu desu. - Skutećnost, źe opśl vznikly problómy.

Vedlejśf v6ty ćasove a mistni

Slovesnym zpusobem vyjadrujf udaje o ćasu, mistu a zpusobu prObehu rfdfcfho slovesa vety. Vedlejśi vetu ćasovou obecnśho vyznamu vytvśrf sloveso v zakladnim Waru s partikulf to. Co do ćasu se rfdf ćasem yyjadrenym rfdfcfm slovesem hlavnf vety. Asa okiru to. juki ga futte imaśita. - Kdyż jsem se rano probudil, snóźilo. ‘Partikule to se pouźfva v nśvodech, pri uvśdśnf obecnć płatnych pravidel, zakonitostf apod. Ano kado o migi ni magaru to. gasorin sutando ga arimasu. - Kdyż na rohu zahnete doprava, narazile na benzinovou pumpu. Haru ni naru to, atatakaku narimasu. - Kdyż nastanę jaro, otepli se.

Ćasovou vetu s vyznamem naslednosti vytvarf prechodnikovy tvar slovesa s partikulf kara (-te kara) Benkjó ga owatte kara tenisu o śimaśó. - Aż se naućime. budeme hrat tenis.

Jine odstfny ćasoveho urćenf vytvarejf vety uvedene pomocnymi jmeny: toki - oznaćuje obecnć ćas vymezeny dobou, v niż se dćj slovesa vedlejśf vety odehral ći odehraje (v dobę. kdyż) Wataśi wa Nihon ni ita toki ćadó o naraimaśita. - Kdyż jsem byl v Japonsku, ućiI jsem se ćajovemu obradu.

aida - mezitim co, noći - pote, ato - za, po, mae - pred, se zśp. dokud ne Pomocnó jmóno tokoro mś ćasovou funkci (oznaćuje ćasovou souvislost dvou dśju -prave kdyż).

•    Pripojeno ke slovesu ve Waru mmulśho ćasu oznaćuje, źe dój vóty hlavni nastał ve chvili, kdy skonćil dój vóty vedlejśf Ame ga agatta tokoro de nidżi wa arawareta. Kdyż ustal deśf, objevila se duha.

•    Pripojeno ke slovesu ve Waru prubóhoveho ćasu (-te iru) oznaćuje, że dój hiavnf vety nastał, zatfmco probfhal dej vety vedlejśf Kazoku wa juśoku o totte iru tokoro e tonari no hito wa asobi ni kita. - Prśvś kdyż rodina većerela, priśel soused na kus feći.

•    Pripojeno ke slovesu ve Waru zaćfnajfcfho deje (śijó to suru) oznaćuje. że dej hlavnf vety nastał ve chvfli, kdy prave mól zapoćft dej vety vedlejśf Mado o akejó to śita tokoro de juki ga furidaśimaśita. - Prśve kdyż jsem se chystal otevnt okno, zaćalo sneżit. K pomocnómu jmenu tokoro se v techto vztazich pripojuje partikule de; v pffpade, że rfdfcf sloveso je slovesem pohybovym. partikule e. (Spojeni tokoro de muże mft vyznam pffpustkoye spojky - i kdyż).

•    V pozici prfsudkoveho jmena se sponou v zakladnim Waru oznaćuje, że dej vyjadreny hlavnfm slovesem prave probfha Ima. tegami o kaita tokoro desu. - Ted'jsem napsal dopis.

•    Se sponou ve Waru minuleho ćasu oznaćuje, że dej temer (malem) nastał Karę wa zecubó suru tokoro deśita. - Malem sizoufai. Pomocne jmeno tokoro vytvarf i v. vóty mfstni (tam, kde).

- 7-

Vedlejśf vety zpusobove - Worf se pomoci:

•    pomocnóho jmóna jó se slovesem vedl. vóty ve Waru minuleho ćasu Kjó wa haru ni natta jó ni atatakai desu. - Dnes je teplo, jako by było jaro. Je-li Sl0veS0 vedlejśl VÓty V6 Waru zakladnim, je vazba homonymnf s vedlejśf vótou ućelovou. Zpusobovy vyznam ma pouze v prfpadó, że sloyesp hlavni vśtv je shodne se slovesem vóty vedlejśi. Po pomocnóm jmenu jó nśsleduje adverbializujfcf partikule ni a kontextove partikule se pripojuji pouze k teto partikuli. Sono dekigoto o mita jó ni hanaśimasu. - Povim vam to. jak jsem tu udalost videl.

•    pomocnóho jmena tóri (zpbsob; tak, jak), bez omezenf sloyesneho Waru yedlejśf vety Nandemo omotta tóri ni narimaśita. - Vśechno se stało lak, jak jsem si to myslel.

•    pomocnóho jmóna mama. ktere oznaćuje. że dój ridicfho slovesa probiha (zapoćne, pokraćuje) tfm zpósobem, źe neovlivńuje yysledek deje yedlejśf vety (tak, jak; beze zmóny) min. ćas + mama Nihon de wa kucu o haita mama heja ni haite wa ikemasen. - V Japonsku nesmite vstoupit do mistnosti v botśch.

Vety pffpustkoye - se Wori slovesem ve Waru prechodniku s partikulf mo, nekdy pomocf koncovky soubeźneho deje s partikuli mo (nagara mo)

-    yyznam: aćkoliv, i kdyż, prestoże Wataśi wa ame ga futte mo ikimasu. - Pujdu, i kdyż budę prśet.

-    yyznam: i kdyby: hypotetickś veta prfpustkova - na zaćśtku vóty ćśstice tatoe, muże byt zesflena tazacfmi zaimeny zpusobu a miry (donnani. ikura) Tatoe ame ga futte mo undókai wa okonaimasu. - / kdyby prśelo. sportovni souteże se budou konat.

Vóty podmfnkove

Podmińovacf zpusob I. s koncovkou -eba/-reba prevażuje v psanem projevu Mośi. aśita harereba jama ni ikimasu. - Jestliże budę zitra hezky. pojedu do hor.

Pozn. Po sloyese s koncovkou -eba/-reba nemuże nasledovat rozkaz, żśdost, navrh apod. Mośi Kjóto ni ittara omijage o katte kudasai. (ne ikeba). - Jestliże pojedeś do Kjota, privez mi prosim nejaky suvenyr.

Podmińovacf zpusob II s koncovkou -tara/-dara prevażuje v mluvenóm projevu Gakkó ni cuitara. ame ga furidaśimaśita. - Kdyż dorazil do śkoly. rozprśelo se. Podle Waru rfdfcfho slovesa hlavnf vety se rozliśuje reałnś podminka obecna ći budouci (hlavnf sloveso ve Waru zśkladnim) nebo minula (hlavnf sloveso ve Waru minuleho ćasu) - jestliże, v pripade, że. Obecna ći minula podminka hypotetickś (kdyby delal, kdyby byl delal) se yyWśrf:

•    Pripojenfm pravdepodobnostnfho Waru spony (deśó, daró) k zakladnfmu nebo minulemu tvaru hlavnfho slovesa. Muże byt uvedena ćasticf mośi na zaćśtku vety yedlejśf Hima ga areba eiga o miru deśó. - Kdybych mól ćas, śel bych do kina. Mośi hima ga areba eiga o mita deśó. -Kdybych byl mól ćas, byl bych śel do kina.

•    Jiny zpusob vytvśfem yedlejśf vóty podminkovó ve yyznamu hypotetickś podmfnky je modifikace jejfho slovesa v zakladnfm nebo minulostnim Waru kondicionślnfm Warem spony nara Jamada-san ga iku nara, wataśi mo ikimasu. - Jestliże pujde pan Jamada, pujdu lakś.

Vazba realne podminky obecne (resp. budouci) muże nabyt yyznamu ćasove vety, vyWo-rene zakladnim Warem slovesa s partikuli to a slovesem vóty hlavni ve Waru zśkladnim. kterś oznaćuje dej, jehoż realizace se predpokladś v budoucnosti (ve smyslu aż udela). Rozliśenf mezi budouci podminkou realnou a ćasovou vetou vyplyvś z vyznamovych a kontextovych yztahó Kono kusuri o nomeba, genki ni narimasu. - Uzdravite se. budete-li użivat tento lek. Kono kusuri

0    nomu to, genki ni narimasu. - Kdyż budete tento lek uż(vat. uzdravite se.

Vedlejśi vóty prićinne a ućelove

Vedlejśf vety prićinne vytvarejf:

•    spojky kara a node

•    pomocne jmeno tamę

Spojka kara - souradfci; vytvśfi souveti prfćinne ći dusledkoyę Cukareta kara mó nemasu.

-    Pujdu si uż lehnout, protoźe jsem unaveny.

Spojka node

-    nevytvaff vazbu s modalnimi slovesy a nśsleduje po alternativnim duvórnem Waru spony na (da se po prfd. jm. typu na a podstat. jm. menf na na śizuka na node. sensei na node)

-    nemuże se vyskytovat na konci vety

-    nemohou po ni nśsledovat rozkazy, zśkazy, yybfdnutf

Spojky se pripojuji tósnś ke slovesu ve Waru zakladnim nebo ve Waru minulśho ćasu Rainen Nihon o iku kara nihongo o benkjó śite imasu. - Ućim se japonsky. proloże pfiślt rok pojedu do Japońska. Kono hon wa omośirokatta node. kino zenbu jonde śimaimaśita. - Vćera jsem tu kniźku prećetl celou. protoźe była zajimava.

Pomocne jmeno tamę yyWśrf yedlejśi v. prićinnou a yedlejśi v. ućelovou.

Vyznamy rozliśuje kontext a platf:

-    tamę ma ućelow yyznam, je-li pripojeno k dejovemu slovesu v zakladnim Waru Wataśi wa Nihon no koto o śiru tamę (ni). Nihon e ikimasu. - Pojedu do Japońska, abych ho poznał.

-    u ćasoyatelnych prfdavnvch jmen se v ućelovych vetach poużiva slożeneho Waru s pomocnym sloyesem naru (takaku naru) Hajaku joku naru tameni kono kusuri o nondeiru. - Beru si tyto lóky, abych se brzy uzdravil.

•    ućelovś yedlejśi vśta pomocf pomocnóho jmóna jó (jóni) ve vazbÓ se sloyesem yedlejśi vety ve tvaru zśkladnim Minna joku wakaru jóni jukkuri hanaśite kudasai. - Mluvte prostm pomału, aby vśichni dobfe rozumśli.

•    ućelove vedl. vety Worenó pomocf neurćitśho Waru słovesa s pripojenou partikulf ni se slovesy pohybu (2. slovesny zakład + partikule ni + iku, kuru) Nakuśita kagi o sagaśi ni ikimaśita. - Śel hledat ztraceny kltć.

•    zakladnf War slovesa s kombinaci partikulf niwa ve vazbó ke slovesum s yyznamem byt potreba. staćit. pomoci s neosobnim ćinitelem Sonojóna mondai o kaikecu suru niwa dźukuren ga irimasu. - K reśenl takovych probierni) je treba zkuśenosti.

•    pomoc. jm. no + partikule ni (no ni) pripojene k zakl Waru s!ovesa ve vazbe se slovesy s yyznamem pouźiyat. uźivat Wataśi wa nihongo no śinbun o jomu no ni dźiśo o cukaimasu. - Ke ćteni japonskych novin poużtvśm slovnik.

Vety srovnavaci

yyjadruji srovnśnf intenzity ylastnostf nebo ćinnostf A wa B jori motto ii desu - A je lepsi neż B, B jori A no hó ga ii desu,...suru jori...suru hó ga ii desu - je lepśt dślat jednu vśc neż druhou Kuruma de iku hó ga basu de iku jori jasui desu. - Je łevnejśt jet autem neż autobusem. Vety prirovnavaci

udavajf miru, ktere dej yyjśdreny rfdicim sloyesem dosahuje. Tvori se pomocnym jmenem hodo - tak, do te miry, jako, że aż-, kagiri - tak dalece, że Karę wa nemuku naru hodo cukareta. - Byl unaven, że aż byl ospały, sureba suru hodo - ćim vic, tim Jomeba jomu hodo omośiroi. - Ćim vice ćtu. tim je to zajimavejśi.

Vety tazaci

Worf se pripojenim partikule ka k vete oznamovacf beze zmeny slovosledu. V doplńovacich otśzkśch tvorf otśzku tazaci zśjmeno (+ ka) Korekara nani o śimaśó(ka). - Co ted'budeme dślat? Vety rozkazovaci

Worf se pomoci rozkazovacfho zpusobu ridfciho slovesa; uźivś se pouze v rozkazu v użśim slova smyslu Kósaten no mae de tomare. - Pred kriżovatkou zastavl v uslovich Zen wa isoge. - s dobrym si pospśś! Jinak se uźfvś różnych slożenych Waru charakterizovanych jako zdvofilś vyzva (śite kudasai).

Zśporny rozkaz, zp. (zśkaz): zśkl. War slovesa + -na Sonna koto o iu na. - Nerikej takove vócif Primś reć se uvśdi vyrokovou spojkou to, umistśnou bezprostredne za yyrokem, ve vazbó se sloyesem iu (rfkś). Citśt se yyznaćuje uvozovkami (japonskymi v podobe skobićek nebo

1    evropskymi). Karę wa „Aśita mata kuru "to iimaśita. - On reki: „Phjdu zitra zase.“

V neprime feći je vazba shodnś s vyśe uvedenou, ale sloveso obsahovó vóty yymezenś spojkou to móże byt pouze v neutralmm stylu, je-li pffsudek jmenny. ma spona tvar duvórny (da). Ridfcfm sloyesem hlavnf vety mohou byt slovesa omou, kangaeru, śiru (pomyśli si, myśli, vi, zna apod.); pomocne sloveso suru + spojka to = ma za to, że. Kitamura-san ga eigo no sensei da to karę wa iimaśita. - Reki. że pan Kitamura je ućitelem anglićtiny. Jestliże mś nepr. reć podobu otśzky doplńoyacf (obsahuje-li tśzacf zśjmeno), nabyvś funkce vyrokovÓ spojky tśzacf partikule ka. Kjó no śinbun ni nani ga kaite aru ka śitte imasuka. - V(te, co je psano v dneśnich novinach? Jestliże otazka je zjiśtovac( (neobsahuje tśz. zśjmeno), vytvaff vazbu slożena vyrokovś spojka kadóka. ftfdicim sloyesem byva sloveso wakaru, śiru nebo kiku (tazat se). Suzuki-san ga daigaku ni haitta kadóka śirimasen. - Nevim, zda pan Suzuki śel studoyal na uniyerzitu.

&Mi!o8lav Holman, Na Hajku 210, 180 00 Praha. 2007; 1. vyd ; lisk: Omikron. P-9. autorka: PhDr. Zdeńka Źinkova; lektorovala: Nacumi Ikeda \wav.liolmanpublishing.com o-mail: [e-mail] ISBN 978-80-85848-63-2 Kopirovani jo poruśomm autorskóho zakona

-8-

II

788085

84

632

mm im