ksiazka7

3.5.2. Kompetoncjn narracyjna

W wieku pi/ctls/kulnym tl/iccko opnnowujc wiele spiawności komunikaty) nycli Jc«ln.ł z nich jcM umiejętność oj>owi.ulama. D/.ieci córa/, lejnej odió/niaj.) o|x>-wiadauic od innych form wypowicd/.i; tylko najmłodsze j>r/e<ls/kolaki zaliczaj;) do o|>owiadania luk że opisy. Slars/e. córa/ częściej wij|/;j historię / działaniem o|»;u tym na celu ora/. uwzględniaj;) |H>jawianie się pr/c-s/kód i zakończenie historii (d8W d/ieci w 5. <». i./.). Nadal jednak rzadko (20^r«) opowiadania ich składają się / wielu epizodów i równic r/adko epizody te s;| ł;)c/onc w sjh>sóI> pr/yc/.ynnwo-skutkowy (Stein, 1988:Stein, i .iwag, 1997).

Zalaniem wielu badaczy ro/.umicnic i tworzenie o|x>windaf» zależy nie tyle «hI wiedzy dziecka o rzeczywistości materialnej, ile od wiedzy o kontaktach między* ludzkich, właściwościach osolwwych. oczekiwaniach ludzi, ich celach i waitoś ciach, które motywują do działania. Opowiadaniu dzieci jtrzcds/koluych przedstawiaj.) najczęściej konflikty mieriKusonalne. Wykorzystanie wiedzy o stanach j>sy chiczjiych w tworzeniu opowiadań zaznacza się dopiero około ó. r.ż., choć już dzieci w 2. r /. znaj;) ¹ używaj.j określeń procesów pcrccpcyjuycli („widzi”, „słyszy"), czynności umysłu, stanów emocjonalnych, wolicjonnlnycli i zachowań społecznych. Znajomość lego rodzaju nazw /większa się wyraźnie w •$, r.ż. i sukcesywnie wzrasta w latach nastęjmych. Badania wykazuj;) wpływ wieku i |>łci na zdolność do |»sy-cltologic/ncj charakterystyki bohaterów tworzonych przez tlzicci oj»owiadań (Brclhcrlon. Bcoghly, 1982; l^:ox. 1991). Ponadto rozumienie i lw»r/enio opowiadań wymaga wiedzy o formach i funkcjach dyskursu. Opowiadający musi zatem hjc/.yć dwa rodzaje wiedzy: wiedzę <» zachowaniach ludzi i wiedzę o dyskursie. Umiejętność ta rozwija się intensywnie między 7. a 10. r.ż.

W wieku przedszkolnym doskonali się i bogaci struktura ojtowindanin dziecka. Badania I). J. Uniker*Sel>cok (1979) wykazały, zc w o|x»\viadaniach dzieci w 3.- 5. r.ż. odnaleźć można wszystkie elementy struktury opowiadania. Większość narracji (57%) zawiera wprowadzenie, j»r/y czym wraz z wiekiem obserwuje się wzrost liczby oj>owiadań zawieraj.jcych ten element nanacji (.17% w 3. r.ż. i 60% w 5. r.z.) oraz wzbogacanie formy wprowadzenia (pytania, jjio.śby. informacjo). K/ad/iej w dziecięcych opowiadaniach jsojawiaj;) się Mres/czcnia, które reasumuj;| cał.| historię lub zapowiadaj!) jej wynik: liczba o|X>wi.ttl;iń zawierających streszczenie wzrasta z wiekiem (12% u dzieci w .1. r.ż. i .13% w 5 r.ż.). Nie wszystkie oj>o* wiadania dziecięce zawieraj;) cliaraktcryslyki czasowe, przestrzenne, społeczne czy jrsychologiczue przedstawianych zdarzeń i ich l>ohaterów. Dzieci w 1. r.ż. ograni* c/.ajij się do chaiaklcryslyk przestrzennych i społecznych (określenia roli). W I. r.ż. wprowadzaj;) «>|»isy czasu, a w O|»owiadaniach tl/icci w 5. r.z, można odnaleźć wszystkie nnlzaje charakterystyk. Z wiekiem coraz częściej opowiadania maja zakończenie. Sporadycznie natomiast d/ieci wprowadzaj;) do swych 0|K>wiadań

oceny zdarzeń i rzeczy występujących w opowiadaniu lub odniesieniu do bohatera (Uniker-Scbcok, 1979).

Opowiadania d/ieci w 6. r.ż. posiadają wyraźni) kompozycję: jn/edstawiaj;) przebieg zdarzeń, zawieraj:) za|H»wiedź io/wi;)/aniu akcji oraz opis tła akcji.

I ludności sprawia im wprowadzanie postaci do akcji, zapowiadanie kolejnych wyd.ii/cii oraz charakterystyka psychologiczna bohaterów. Tc elementy struktury liłHiacji s.) zauważane przez dziecko i wprowadzane do o|>owiadaiiiu jkhI wpływem w/oiii pie/entowanego przez dorosłych (Kielar Turska, 1989).

I )/ieci opowiadają zwykle o zdarzeniach codziennych, a liczba 0|H>wiadań o me tiHlz.iennych zdarzeniach wzrasta między 3. a A. r.ż Starsze dzieci |xxłcjmuj<| w o|H>wi.idaniaeh lematy fikcyjne (znane / literatury czy telewizji, lub tez l»ędi)ce wylwoiami ich wyobraźni). Badania wykazuj;), że d/ieci w 5. r.ż. którym zapro|xt Itowano ojx)wicdzcnic historii, najczęściej 0|x>wiudajf| znane bajki W|)rowadzaj.')C własne modyfikacje (60% opowiadań): część dzieci tworzy nowe i oryginalne narracjo (25% ojHiwiadań). a tylko niektóre odtwarzaj;) w całości znane im historie i I V'i. niHiwiadań).

l upy rozwoju pojęć według 1 S.Wygutłkicgu (D80)	St*dia loz.wsiju stiuklury mutra yjnej według A N A|vtel*cvllU/M
I Myilrme synkirlyc/nc Tworzenie nicuks/talmwa-,ir'r.,i i nieuporządkowanego zbioru przedmiotów. . ip.uirgo iu z.wią/kath wbirktywnych Pizy jego powMantu decydują4 rolę odgrywa synktc ty/ni t|(oM(zegauiac/y działania dziecka Dziecko Iw,czy /t*i«>ry najpierw mekki* prób i Wędów. potem kirruiąs »*ę Wikkofcią przestrzenną I czasową. a wiet/oc przyporządkowuje do jednej grupy oblekły u drżące do różny. li grup wyodięlMiimsytti syn i ictycznic. Tworzone grupy trują nietrwały charakter. Słowa odnoszą »ię do |*oJcdynczyv h obie Ud w	Wc/esne formy ptcnauacyJiK. Dzietko tworzy zlepki niepowiązanych zdaizeń. mówi 0 tym. co W danej chwili zwu*.«jego uwagę, nazywa lub ojmsujc różne |K»Maslo i zdarzenia; nie ukazuj, związków między zdarzeniami (..Kotek byl l.uhię pieska Mamusia przyjdz.ie.").
; Ntyilenie kompleksowe: komplet s skojarzeniowy. Dziecko wią/e / jądrem (w/oaem) zbioru dowolny obieli na podtlawłc obiektywnych cech (kolor. V c/iah), na które /.wróć ito uwagę. Między przy po i/.jdkowanymi do wzorca obiektami nie ma żadnego związku Na/w* odnosi cię do redliny obiektów, a nic do |k,'jed)'lKZCgO Obicklll	II Sekwencje »koj*r»cnu*we. Zesiawicnla tóżnyili lir** niwo zdai/ert, me powią/aitjch chionotogtcznlc czy przyczynowo Czynnikiem łączącym zdarzenia ittu/e b>V pocSobieAtlwo liryczne tkołuterów, czas zdarzenia, inieiwe /darzenia (..Kolek byl w przedszkidu. Mamy w przedszkolu mnie. zyiafę, pieski mamy. W skrzyni marny Skarby mamy takie muszelki i.
1 NtyUcnk kontplckaowe kornplek* kolekcja Dziecko dobiera obiekty do WZOICa na zasadzie itopctmającyi li zW.M czę<* • Ikshierając obiekt, kt/nego jeszcze nic m». kteiujc %ię zasadą kontrastu. |Hzyjmuj*v kryterium obiektywne (barwa, ksztatn. Tak powtfają naturalne komptcksy-kotekcjc. np **d/lc/ dziecka Kompleks kolekcja Maikowi uogólnienie rzeczy na jMvl\(awi© Ich udziału w operacji praktycznej	III Prymitywna narnu. 1*. Uwaga opowiatlająiego skupiona jest im Jakim< st.dym elcmern ir nairacji: tx4iatcize. |U»dmiocic Jego działania czy zdarzeniu Zawiera ocenę |-» tac 1 lub zdarzenia („Kotek byt l pobiegł ogrodu Miał uszka takie czarny byl Kotek mies zku lubi Moja babcia ma kołku "l

nyvicrm..TO|,r,.„-,    -------------

Dziecko dobiera Jo wzorca I ilka obiektów według jednego, obiektywnego kryterium, Któte następnie zmienia, przyjmując za kryterium cechę oMninio wybranego obiektu Obiekty perląc/otrę w la/knch nk vliu»i>wi.| jednolitej grupy ml utnie ogniwo łaótui tu iimi/c nic mieś nic wspólnego i piciws/ym

i aiima.i ....    ...    -------------,

wiane w opowiadaniu mogą r*>C logicznie lut* w związki przyczynowo *1011(1 we. Temat opowiadania t/hih holulrt /nur mają Kię. w daje cfcki buku i iąglo(c i fUira cji („Korci. !*>•• i pobiegł doogindu W ognt (t/ic lo kię bawimy. Możiia im zje/d/alni A Wojtek i*k z⁰'*'*¹ • «padl • plakat ")