książka
1

II RODZINA

I. RODZINNA INICJAC JA UTERACKA W PR/I S/l ()<»( I

Rozdział len jest prób* o/nac/cnm kierunków przemian, juk im uległy w ci* rh ostu t niego stulecia niektóre wzory uczestnictwu w kultur/c w rodzinie polskiej. Szczególnie interesować innie będą normy i wzory kulturowe przekazywane młodemu pokoleniu lako pewne modele do naśladowania. Spośród nich wybrałam te. które mają kształtować stosunek do słownych wytworów kultury, tj w szerokim tego słowa znaczeniu tło tekstów literackich. Tc normy i wzory ulegały przeobrażeniom uwarunkowanym dziesiątkiem różnorodnych, trudno uchwytnych czynników: zmianami konwencji literackich i społecznych zadań literatury, zmianami wzorów^- konsumpcji w ogóle, a konsumpcji dóbr kultury w szczególności, zmianami organizacji życia w rodzime i organizacji wychowania pozarodzinnego, podkultur* wąskiego środowiska rodzinnego,a nadto wewnętrznym układem stosunków w rodzinie, wyznaczonym już i przez, psychologiczne czynniki

Mimo tych zróżnicowań na charakter inicjacji rodzinnej rzutują w niemałym stopniu całościowe tendencje r oz. woj u kulturowego społeczeństwa, pozwalające \s nich wykryć pewne elementy ogólnie przyjętych wzorów kultury lendcncjo te najłatwiej s* uchwytne przy śledzeniu nu przestrzeni dłuższych odcinków czasowych i tak też zostaną one poniżej przedstawione.

Materiału do mniejszych rozważań dostarczyła analiza tekstów pamiętnikarskich, biograficznych, publicystycznych t literackich w odniesieniu do przełomu wieku XIX i XX oruz analiza dokumentów osobistych* oraz wywiadów z dziećmi i rodzicami w odniesieniu sto współczesności. Rozpatruje się w nich t zestawia ze sobą procesy inicjacji literackiej kilku wybranych generacji.

Miciscc Km |żki i literatury w systemie wychowania rodzinnego wiąże %lę ściśle /. całokształtem przemian rodziny, jakie dokonały Sie w społeczeństwie przemysłowym. Nic sięgając w przeszłość poza wiek XIX Ir/cbn zauważyć, iż w olnęb czynności wychowawczych rodziny, w zależności od (ego, do jakich zadań i funkcji pizy Rot owywała ona swoje dziecko, inicjacje czytelnicze wchodziły alho nic Nie występowały one żalem na ogół w rodzinie chłopskiej, gdzie wrastanie w kulfuię literacki) •tmowiło element wrastania w całokształt kultury ludowej, nic uwzględniając w szerokim zakresie osobnego terytorium dh młodej generacji, wyj;jwszy okres najwcześniejszego dzieciństwa. Dziecko, które wyrosło / kołysanek, gadek i przyśpiewek, wraz z. umiejętnością rozumienia mowy ludzkiej uzyskiwało prawo uczestnictwa we wszelkich niemal formach odbioru literatury ustnej, bez szczególnego różnicowania pokoleń Kontakty z literatur.) pisana wchodziły natomiast w różnym nasileniu do zadań wychowawczych rodziny urzędniczej, mieszczańskiej, arystokratycznej czy drobno mieszczańskiej, lam stawały się częścią przygotowania bądź do pełnienia późniejszych funkcji zawodowych, bądź do kultury wolnego czasu, stanowiącej na różnych szczeblach przepustkę do towarzystwa, bądź elementem wyposażenia intelektualnego jednostki mającej pełnić określone przywódczo funkcje w swoim społeczeństwie.

Kontakt z. książką, organizowany i zapoczątkowany przez, rodziców, miał więc 7 reguły niemal charaktei pragmatyczny, instrumentalny. I o warzy vz.y| mu zazwyczaj celowy dobór pozycji lektury, podporządkowany bądź wytycznym ściśle światopoglądowym, które polegały na kształtowaniu odpowiednich przekonań t reguł postępowania, bądź poznawczym (wzbogacenie zasobu informacji), bądź też ogólnointelektualnym. Funkcje ludyczno (zabawowe) tej literatury rzadko kiedy traktowane były autonomicznie. stanowiły raczej rodzaj daniny złożonej zainteresowaniom samego dziecka,

W rodzinie chłopskiej czy robotniczej inicjacja czytelnicza natomiast tożsama była z rozpoczęciem nauki szkolnej, u pojęcia książki i szkoły często nakładały się na siebie. Inna droga zetknięcia dziecka z książką możliwa była tylko w wyjątkowych okolicznościach¹.

Normy kulturowe dla czytelnika wytworzone w ciągu wieku XIX w środowiskach inteligenckich i szlacheckich zarejestrowała zarówno sama literatura dziecięca i wiele publikacji pedagogicznych podnoszących tę

31

1

i CM»ilftvki (rod» SUotk pokolcnk </«/.»/>«»►¹ Wjiv4U>< I9J$