McHale2

to mało istotny przedrostek, zarówno dziś', jak w przeszłości, albowiem główne ruchy zostają zdefiniowane raczej za pomocą swych własnych kategorii niż dzięki ich odniesieniom do czegokolwiek innego... Żaden prawdziwie awangardowy artysta nie zechciałby być „post" czegokolwiek^{1 2}.

Dla Johna Bartha termin ten jest

niefortunny i nieco naśladowczy, zamiast sugerować energiczny lub choćby nieco interesujący rozwój sztuki narracyjnej, sugeruje rozczarowanie, zawód, jakby był to nurt, który nieporadnie podąża za czymś', czego naśladować się nie da³.

Dla Charlesa Newmana z kolei, określenie „postmodernistyczny” „nieuchronnie przywodzi na mysi bandę zarozumiałych artystów współczesnych podążających za cyrkowymi słoniami modernizmu z szuflami do śniegu”'⁴. Nikt nie przepada za tym określeniem, a jednak ludzie nadal przedkładają je nad inne, jeszcze mniej zadowalające określenia, podsuwane od czasu do czasu (takie jak „surfikcja” Federmana lub „powieść post-współ-czesna” Klinkowitza). I coraz trudniej jest się bez niego obejść.

„Postmodernistyczna”? Określenie to nawet nie jest sensowne. Jeśli bowiem „nowoczesny” [modern] oznacza „odnoszący się do teraźniejszości”, to wówczas, „post-modernistyczny” może jedynie oznaczać „odnoszący się do przyszłości”, a jeśli tak, to czy wówczas powieść postmodernistyczna nie oznaczać będzie powieści, która nie została jeszcze napisana? Albo w^rięc określenie to jest solecyzmem, albo też owo „post” nie oznacza tego, co mówią słowniki, lecz funkcjonuje na zasadzie wzmacniacza. „W świecie, który ceni postęp - powiada John Gardner - <<postmodernistyczny» oznacza w istocie.Nc/cy/ Ulepszony!”⁽' a Christine Brooke-Rose dodaje, że „oznacza to jedynie najbar-d z i tjjKMO c z e s n ą nowoczesność (most-modernisni)”¹.

^PostmodernisrycznS”?JCokolwiek sądzimy na temat owego okićśłenia-,- H4#załcżnYć' itd tego czy nas ono zadowala, czy też nie, jedno jest pewne: przedmiot odniesienia „postmodernizmu”, rzecz, do której określenie to zdaje się odsyłać, nie istnieje. Nie istnieje, aczkolwiek nie w znaczeniu, jakie miał na myśli Frank Kermode, gdy twierdził, że tak zwany postmodernizm jest jedynie przedłużeniem modernizmu na trzecie lub czwarte pokolenie, w związku z czym, w najlepszym wypadku, powinien nosić on miano „neomodernizmu”⁸. Postmodernizm jako rzecz mj: istnieje dokładnie tak samo, jak nie istnieje „renesans” lub „romantyzm”. Nie istnieje gdzieś w świecie coś takiego jak „postmodernizm”, tak jak nigdy nie istniał w nim renesans lub romantyzm. Wszystko to fikcje historycznoliterackie, dyskur-sywne artefakty konstruowane bądź przez współczesnych pisarzy i czytelników, bądź przez historyków literatury. A skoro są to raczej konstrukcje dyskursywne niż realnie istniejące przcd-mioty, to możliwe jest ich konstruowanie na różne sposoby, co

" J. Gardner, On Morał Fiction, New York 1078, s. 36.

Ch. Brooke-Rose, .-i Rlicroric oj thc l ureal: Stndies iu Sarratine and Structnre, Especially of rhc Fantastic, Cambridge 1981. s. 343.

^s F. Kermode, Modern ism_y w: Conrinniries, London 1908, s. 28. Tego typu pogląd na temat tzw. przełomu postmodernistycznego - taki mianowicie, że nigdy on nie nastąpił - ma wielu zwolenników. Np. Richard Kostelanetz kładzie nacisk na takt, że „dogodniej jest dziś traktować sztukę i literaturę jako przedłużenie wcześniejszych ruchów modernistycznych. [...] Dzieła sztuki, dziś uznawane za nowatorskie, ani nie zamykają modernizmu, ani go nie przekraczają" (An ABC.... m. cyt., s. 38). Podobnie J.-F. Lyotard, który’ pisał że „postmodernizm nie jest modernizmem u swego kresu, lecz w momencie narodzin, który wciąż się powtarza" (zob. Odpowiedź na pytanie: czym jest postmodernizm? w tym tomie. s. 47) oraz Barthes, który stwierdził kiedyś, że ostatni wielki przełom w naszym rozumieniu języka, tekstu i pisania wiąże się z pojawieniem się marksizmu i treudyzmu ,.i w związku z tym powiedzieć można, iż przez ostatnie sto lat żyliśmy w kręgu powtarzania" (From Work■ to Text. w: lniane-1ext-Music. New York 1977, s. 153-130).

1

³ R. Kostelanetz. An ABC of Conrcmporary Reading, „Poetics Today" 3:3 (Sununer 1082), s. 38.

2

]. Barth. Postmodernizm: literatura odnowy, przeł. J. Wiśniewski. „Literatura na Świecie" 1982. nr 5-0, s. 203.

3

' Cli. Newman. The Post-modern Aura: tlie Art of Fiction in rhe ,-łyc oj Iijlation.

4

„Salmagundi" 03-4 (Spring-Summer 1984), s. 17.