n (100)

'V

44. Stracenie Jana Reinholda Patkula, posła Piotra Wielkiego przy królu Polski Auguście II, dokonane z rozkazu

króla Szwecji Karola XII, 1706

sadorem Piotra Wielkiego przy Auguście II. Gdy po zwycięskiej kampanii Karol XII zmusił Augusta II do zawarcia traktatu pokoju w Altranstadt (1706 r.), specjalny artykuł (XI) stypulował wydanie Patkula Szwedom. Za zdradę „króla i ojczyzny” został skazany na śmierć i stracony, jeszcze w Polsce, przez łamanie kołem i poćwiartowanie, podobno w obecności samego Karola XII⁶⁴. Wypadek ten, w którym król polski wydał na pewną śmierć akredytowanego przy sobie dyplomatę⁶⁵, nie wywołał zdaje się w otępiałej wtedy Polsce żadnego echa, jak zresztą inne, które rozegrały się na jej terytorium⁶⁶. Może o sprawie płk de La Salle—Francuza, który w r. 1748 przybył do Gdańska jako charge d’affaires Francji, Rosja zaś zażądała wydania go sobie jako dezertera z armii rosyjskiej⁶⁷ — pamiętał Wyrwicz, pisząc, że „zbieg wojskowy wysłany w charakterze posła od własnego pana nie może być wydany tej potencji, której służbę nieodpowiednio porzucił”⁶⁸.

W opinii (1778 r.) dotyczącej naturalizowanego we Francji posła księcia Modeny, nazwiskiem Des Forges, minister Vergennes oświadczył, że „nic wydaje się, aby ta zasada eksterytorialności mogła mieć zastosowanie do obcych ministrów, będących zarazem poddanymi państwa, przy którym są akredytowani”⁶⁹. Obywatele miejscowi szczególnie często bywali obcymi posłami w krajach mniejszych — otóż dopuszczano ich z reguły pod warunkiem, że zrzekną się immunitetów⁷⁰.

Przywileje wszelkich osób, poza samym posłem, są tylko odblaskiem jego przywilejów⁷¹.

Nikt nie wątpi, żc przywileje posła obejmują tonę i dzieci⁷². Przeciw rozciąganiu ich i na innych krewnych świadczyłaby głośna sprawa Pantaleona de Sa e Meneses (lata pięćdziesiąte XVII w.). Był to brat ambasadora Portugalii w Londynie; aresztowano go za zabójstwo. Rząd Cromwella podszedł do sprawy bardzo obiektywnie. Zebrał opinie szeregu prawników, ławę przysięgłych ukonstytuował w połowie z Anglików, w połowie z cudzoziemców, w zespole sądzącym zasiadało aż 9 osób, w tym Zouche. De Si został skazany na śmierć i ścięty — mimo interwencji ambasadorów francuskiego i hiszpańskiego⁷³.

⁶⁴    (Ch.) Martens CC, I, 398 n.; Bilder-Saal, VII, 237 n. i 245 n.

⁶⁵    Real, 253 n., tylko w postępowaniu Augusta II widzi pogwałcenie prawa narodów, uważając , że Karolowi XII nic nie można zarzucić, skoro Patkul był jego poddanym.

⁶⁶    Por. Hubert PPN, 152.    ⁶⁷ (Ch.) Martens CC, U, 80 n.

^6# Wyrwicz, 680.    ⁶⁹ (Ch.) Martens CC, II, 424 n.

⁷⁰    Była to np. stała praktyka republiki genewskiej — Horn, 32.

⁷¹    Zob. o tym np. Grocjusz, II, XVIII, VIII; Bynkershock, XIII (367).

⁷²    Zob. Adair, 116 n. Sytuację żony omawia odrębnie (G. F.) Martens PDG, VII, IX, § 203.

⁷³    (Ch.) Martens CC, I, 435 n.; Satow, 182. Wicąuefort, I, XXVIII (506), przyznając, żc de Si „mai i propos” (!) dokonał zabójstwa, widzi niemniej przeto w postępowaniu Anglii „pogwałcenie prawa narodów", a wini za to osobiście Cromwella. Adair (147), który na nowo sprawę zbadał, stwierdza, że de Si nic powoływał się na pokrewieństwo — może uważał ten argument za zbyt słaby — lecz siebie samego określał jako ambasadora, z przedłożonej korespondencji wynikało jednak tylko, że król zamierza mianować go ambasadorem po odwołaniu brata.

S. E. Nahliic: Narodziny dyplomacji    11

*v