18 (100)

44 2. Wybrane teorie dewiacji

osiągania tych celów. Osoby, które nie są przestępcami, realizują te same cele w sposób zgodny z prawem, przestępcy naruszając je (więcej zob. Siemaszko, 1993).

Chociaż teoria zróżnicowanych powiązań nie spełnia warunków teorii w klasycznym rozumieniu tego pojęcia¹⁰, to jednak zyskała w krótkim czasie wielką popularność i do dziś uważana jest za jedno z ważniejszych dokonań myśli socjologicznej na temat przestępczości. Stało się tak prawdopodobnie dzięki wielkiej popularności, jaką w latach 50. zyskiwały koncepcje odwołujące się do behawiory-stycznych założeń zachowania człowieka. Zaowocowały one m.in. prawdziwym bumem psychologii eksperymentalnej. Teoria Sutherlanda szczególną popularność zaczęła zyskiwać pod koniec lat 50. i 60., wpisując się tym samym w klimat fascynacji nurtem poznawczym w psychologii społecznej, który połączy! behawioryzm z umysłowymi koncepcjami przetwarzania informacji. Podobną koncepcję dotyczącą genezy agresywnych zachowań człowieka sformułowali w latach 50. Walters i Bandura (1969) (zob. rozdz. 6).

Wadą tej teorii jest natomiast niedocenienie znaczenia mechanizmów kontroli jednostki w kreowaniu zachowań przestępczych, a także pewnych predyspozycji wewnętrznych, np. temperamentu. Wszak przestępstwa impulsywne nie są marginesem zachowań dewiacyjnych (np. większość zabójstw czy przestępstwa w rodzinie dokonywane są właśnie impulsywnie, bez planowania). Co prawda Sutherland zakładał, że sama motywacja zachowania nie wystarczy, aby je zrealizować, ale przecież człowiek nie zawsze zachowuje się w oparciu o utrwalone schematy zachowania szczególnie wtedy, gdy narusza normy.

2.6. Teoria kontroli Hirscha

Nieco inaczej kwestię przyczyn dewiacyjnych zachowań potraktował Hirsch. Podstawowym założeniem jego koncepcji jest przekonanie, że przestrzeganie norm musi się jednostce opłacać, a opłaca się jej wtedy, kiedy naruszanie norm wiązałoby się z dużymi kosztami społecznymi, przede wszystkim z odrzuceniem przez osoby, na których jednostce zależy (Hołyst, 1999). Trywializując nieco sprawę, można powiedzieć, że porządek społeczny jest dla jednostki ważny dlatego, że jest on ważny dla ludzi, z którymi jednostka czuje się związana. Im silniejsze więzi łączą ją z otoczeniem, w którym funkcjonuje, tym mniejsza jej skłonność do naruszania norm, i przeciwnie - im luźniejsze relacje łączą jednostkę ze społeczeństwem, tym większe prawdopodobieństwo zachowań nonkonformistycznych. Mimo że przywiązanie do „porządku konfor-mistycznego sprawia wrażenie dość heteronomicznego, to jednak po pewnym czasie zaczyna działać jak samonapędzająca się maszyna, staje się pewną inwestycją, której konsekwencją jest prestiż, kariera, społeczny status, a przede wszystkim łatwość bu-

¹⁰ Wysuwie, poza zespołem twierdzeń, w teorii zróżnicowanych powiązali ani nic opracowano oryginalnego .aparatu metodologicznego, ani leż nie podjęto prób weryfikacji założeń.