Obraz0

poi. er z ps. ir, yr), ps. *smrtb ^ poi. śmirć ^ śmierć, ps. *vrxb ^ poi. wirzeh ^ wierzch (poł. er z ps. f). We współczesnym języku ogólnopolskim grupa ir zachowała się jedynie w czterech wyrazach : kir, mir, wir, zbir.

b) ił, ył ^ eł; il, yl ^ el

Obniżenie artykulacji i, y pod wpływem następujących półotwartych ł, l znane jest z zabytków staropolskich XIV—XVII w. oraz z gwar, np.: był ^ beł, byli ^ beli, dokończył ^ dokończeł, motyl ^ motel, posadzili ^ posadzieli, tylko ^ telko.

2) Spółgłoski półotwarte nosowe m, m, n, ń powodowały obniżenie lub podwyższenie artykulacji poprzedzających samogłosek, np.:

a)    i, u + nosowa ^ e, o + nosowa

Samogłoski wysokie i, u pod wpływem spółgłosek nosowych obniżają swą artykulację przechodząc w średnie e, o, np.: staropolskie i gwarowe: Dominik ^ Domienik, prosimy ^ prosiemy, robimy ^ robiemy, służymy ^ służemy, grunt ^ gront. Obniżenie zachowane w ogólnopolskim słońce ^ stpol. słuńce.

b)    e, o, a + nosowa ^ i//y, u, a//o/u + nosowa

Samogłoska średnia e podwyższa swą artykulację przechodząc w wysoką/ luby, średnia o podwyższa artykulację przechodząc w wysoką u, niska a podwyższa artykulację do a (a pochylonego, por. § 62), o lub u, np. staropolskie i gwarowe: strachem ^ strachym, nie mogła ^ ni mogła, korona ^ koruna, persona ^ persuna, Szymon ^ Szymun, koń ^ kuń, pan ^ pan //pon //pan.

Literatura:

1.    KIGr: Rozdz. Fonetyka, § 19, 20.

2.    Kon: s. 67—72.

3.    Rosp: Cz. I, § 39.

Rozwój sonantów

§ 53. Prasłowiańskie połączenia trt, trt, tlt, tl’t. W systemie wokalicznym języka prasłowiańskiego oprócz° monoftongów (tj. samogłosek pełnych i zredukowanych) oraz połączeń dyftongicznych typu tort, tolt, tert, telt funkcję samogłosek pełniły również tzw. sonanty czyli spółgłoski zgłoskotwórczer,r, l, / '(por. § 23). Sonanty oznaczamy w transkrypcji następująco: r — r sonant twardy, f =r sonant miękki, l — ł sonant twardy, V ~l sonant miękki. Tego typu spółgłoski zgłoskotwórcze zachowały się do dnia dzisiejszego w takich językach słowiańskich jak czeski, słowacki, serbsko-chorwacki i słoweński, np.:

52