Obraz3

ponieważ ie. e ^ ps. e, ie. e ^ ps. e; por. § 20.3.4). Przemawia to za żywotnością przegłosu w tym okresie, tj. w drugiej połowie X w.

4) Nie działał już w okresie wokalizacji b : p. oraz zaniku b: p, tj. na przełomie X—XI w. (por. § 31). Dowodzi tego fakt, że ‘e ^ b już nie ulega przegłosowi, np.: *pbsb ^ poi. pies a nie pios, *orblb ^ poi, orzeł a nie orzoł, *xrbbbtb ^ poi. chrzbiet ^ grzbiet a nie grzbiot.

W ps. wyrazach *pbSb, *orbfa jery mocne przednie zwokałizowały się w. języku polskim w ‘e. To e znalazło się przed spółgłoską przedniojęzykową twardą 5 oraz ł. W pozycji tej powinno ulec przegłosowi, a więc pies powinien brzmieć pios, ą orzeł - orzoł. Do przegłosu jednak nie doszło, a zatem w okresie wokalizacji jerów przegłos był już procesem zakończonym, martwym. Nowe e pochodzące z b nie ulega przegłosowi.

Biorąc pod uwagę powyższe fakty trzeba przyjąć, że przegłos lechicki

^ ‘a rozpoczął się przed drugą połową IX w., a przegłos polski *e ^ ‘o (późniejszy, nie objął połabszczyzny) nieco później, ale prawdopodobnie przed X w. Cały proces został zakończony zapewne w trzeciej ćwierci X w. (przed wokalizacjąjerów).

§ 43. Konsekwencje przegłosu. Przegłos odegrał doniosłą rolę w kształtowaniu systemu fonologicznego języka polskiego.

1)    W wyniku przegłosu zaistniała w języku polskim możliwość występowania samogłosek tylnych *a, ⁽o po spółgłoskach miękkich. Fakt ten wpłynął na dalsze usamodzielnianie się spógłosek miękkich, na uniezależnienie ich od następujących samogłosek. Od tego czasu spółgłoski miękkie mogły występować we wszystkich pozycjach (a nie tylko - jak dotychczas - po samogłoskach przednich). Dzięki temu stały się one samodzielnymi fonemami (dotychczas były wariantami kombinatorycznymi fonemów spółgłoskowych twardych, por. § 24). Tak więc najważniejszym efektem przegłosu jest wytworzenie miękkich fonemów spółgłoskowych.

2)    Drugim ważnym zjawiskiem łączącym się z przegłosem jest pojawienie się oboczności morfonologicznych ‘e : ‘a, ^le : ‘o.

§ 44. Pozorne odstępstwa od przegłosu. Przegłos miał miejsce tylko wtedy, gdy po e lub e następowała spółgłoska przedniojęzykową twarda. Jeżeli była ona choćby lekko zmiękczona, to do przegłosu nie dochodziło, np.:

bierny zamiast: biorny    po: ps. *berbnbjb

mierny    miarny    *merbnbjb

wierny    wiarny    *verbnbjb

45