Obraz8

Gleby antropogeniczne 89

czynników zachodzą zasadnicze zmiany naturalnych właściwości morfologicznych, fizycznych i chemicznych, które doprowadzają do zaburzenia układów biologicznych w glebie, a w konsekwencji do zniekształceń i dewastacji.

Do wymienionego rzędu zaliczamy także gleby, które zostały mechanicznie lub hydrologicznie zniszczone lub zapylone w takim stopniu, że zmieniło to trwałe układy biofizykochemiczne profilów glebowych. Zmiany te mogą być wywołane oddziaływaniem bezpośrednim lub pośrednim przemysłu i urbanizacji na gleby.

Skutkami bezpośredniego oddziaływania przemysłu, a zwłaszcza górnictwa, na gleby, są ciągłe lub nieciągłe deformacje powierzchni, powodujące w większości przypadków niekorzystne zmiany stosunków wodnych gleb, obok mechanicznego uszkodzenia ich profilów. Deformacje powierzchni powstają wskutek podziemnej eksploatacji skał użytecznych i górniczych robót przygotowawczych. Rezultatem bezpośredniego oddziaływania przemysłu i zabudowy komunalnej jest tworzenie się gleb mechanicznie zniekształconych. Pośrednie oddziaływanie przemysłu na otaczające gleby znajduje swój wyraz w zmianach chemicznych właściwości gleb oraz w zmianach hydrologicznych w profilach glebowych. Szczególnie istotny jest proces degradacji gleb wskutek przemysłowego zanieczyszczenia atmosfery, które nie powoduje wprawdzie widocznych zmian morfologicznych w profilu glebowym, lecz wywołuje zmiany we właściwościach, które można stwierdzić w toku analiz chemicznych materiału glebowego. Najczęściej można zaobserwować spadek plonów, występowanie chorób roślin, a nawet zanieczyszczenie roślinności wyższej lub zmiany powierzchni w nieużytek wskutek zapylania gleby.

Przy klasyfikacji stopnia degradacji gleb jako skutku emisji należy się oprzeć na obowiązujących aktualnie podziałach na strefy zagrożeń.

Szczególnie duże obszary gleb industrioziemnych występują w okręgach przemysłowych, np. GOP, CzOP, ROW, gdzie zajmują one po kilkadziesiąt tysięcy hektarów. Mniejsze obszary tych utworów glebowych spotkać można w rejonie odkrywkowych kopalń surowców mineralnych lub pojedynczych zakładów przemysłowych, często przy dużych miastach.

Urbanoziemy występują na obszarach dużych aglomeracji miejskich, a ich przemiany są głównie związane z przekształceniami chemicznymi, takimi jak: zasolenie, zakwaszenie, alkalizacja czy nagromadzenie metali ciężkich.

Ponadto gleby skażone przez gazy spalinowe, pyły oraz cząstki materiału drogowego występują nieraz wzdłuż szlaków komunikacyjnych w pasie od kilku do kilkudziesięciu metrów. Zachodzi w nich głównie nagromadzenie metali ciężkich, choć zachowują cechy morfologiczne gleb nie zanieczyszczonych.

Wśród tego rzędu, obok profilów o zachowanych cechach morfologicznych (przy których należy podkreślić rodzaj przekształceń), wyróżniono 4 typy: 1) gleby o nie wykształconym profilu antropogeniczne, 2) gleby próchniczne antropogeniczne, 3) pararędziny antropogeniczne, 4) gleby słone antropogeniczne.