Obraz84

wiają przystosowańie materiału nauczania do poziomu inteligencji uczniów lub na tworzeniu osobnych klas i szkół.

Pierwsze rozwiązanie zastosowano w austriackiej Hauptschule. gdzie w każdej klasie istnieją dwie grup> uczniów {KLissmzugeY. grupa .A ma nauczanie bardziej teoretyczne, o programie identycznym z programem gimnazjum, a grupa B — nauczanie bardziej praktyczne, bez języka obcego, obejmujące uczniów, którzy mają się uczyć dalej głównie w szkołach zawodowych. Drugie rozwiązanie stosuje się w Anglii, gdzie po dwoi latach wspólnej nauki w szkole rozszerzonej (comprehensire'* selekcjonuje się uczniów do różnych szkół, przy czym młodzież najzdolniejszą kieruje się do $ namnóż schooot. młodzież uzdolnioną pod względem praktyczno-technicznym - do •rdbweaf sekoot, młodzież zaś przeciętnie zdolną - do modern schooL

Na drugim i trzecim szczeblu szkoły nauczanie ma cha rak ter systematyczny. Układ systematyczny treści kształcenia pozostaje w zgodzie z logiką wewnętrzną i układem danej gałęzi wiedzy. Jest to zgodność częściowa, uwarunkowana różnicami między stale wzbogacającą się nauką a możliwościami ‘ uczniów i wymogami edukacji.

W kursie nauczania danego przedmiotu materiał może mieć układ liniowy, koncentryczny bądź spiralny. W układzie liniowym każda następna część materiału jest dalszym ciągiem poprzedniej, toteż uczeń tylko jeden raz uczy się danych treści w sposób systematyczny. Przeszkodę w stosowaniu tego układu stanowią względy psychologiczne (np. jednorazowe przerobienie danego matę- j riału może okazać się niewystarczające) bądź względy ustrojowe. Z tego drugiego względu w polskiej szkole ogólnokształcącej nie można stosować kursu liniowego, gdyż kurs podstawowy wielu przedmiotów, np. matematyki, historii czy geografii, rozpoczęty w szkole podstawowej, musiałby kończyć się w liceum, do którego nie uczęszcza wielu jej absolwentów.

Układ spiralny jest pewnym ulepszeniem kursu liniowego. Różni się od niego tym. że do tych samych spraw powraca się na coraz w yższych poziomach (Bruner, 1964. s. 18 i 55), rozszerzając ich zakres i pogłębiając znajomość materiału.

W układzie koncentrycznym te same cykle materiału jako swoiste koncentry powracają dwa lub więcej razy w odstępach paroletnich, co umożliwia uczniom coraz głębsze ich poznawanie.

Przykładem takiego układu może być program historii w szkole polskiej: najpierw uczą się jej dzieci w klasach początkowych, gdzie ma miejsce jej kurs propcdcutyczny. potem następuje kurs systematyczny na drugim szczeblu, a w końcu w ujęciu rozszerzonym - na tle historii Europy i świata — w kursie licealnym.

Trzeci szczebel stanowi szkoła ponadpodstawowa, etap dzielący ucznia od wyboru kierunku dalszej nauki lub wyboru zawodu. Zrozumiałe więc staje się na tym szczeblu zróżnicowanie zawodowe. W niektórych krajach zróżnicowanie zawodowe w szkole średniej jest bardzo duże.

Przykładem tego może być Szwecja, gdzie gimnazjum dzieli się na trzy kierunki, a te na kilkanaście specjalności zawodowych z nauką trwającą dwa. trzy lub cztery lata oraz z programem nauczania przewidującym przedmioty obowiązkowe i swobodnie wybierane. Inaczej jest w krajach Europy wschodniej, gdzie obok średniej szkoły ogólnokształcącej, mało zróżnicowanej, istnieją liczne kierunki kształcenia w szkołach zawodowych średnich i zasadniczych. Tak też było i w Polsce, w której Ustawa o ustroju oświaty i wychowania z 15 lipca 1961 roku wprowadziła 4-lctnie licea

ogólnokształcące i takież licea zawodowe. 4 i 5-lctnie średnie szkoły techniczne (technika) oraz 2 i 3-letnie zasadnicze szkoły zawodowe, których ukończenie me uprawniało do podjęcia nauki w szkołach wyższych. Szerzej pisał o tym M. Pęcharski (WSI).

Zróżniocowanie zawodowe, dostosowywane do warunków społecznych różnych krajów, odbiera wykształceniu ogólnemu w szkole średniej jego abstrakcyjny charakter, sprzyja kształtowaniu u młodzieży zainteresowań przyszłym zawodem lub przyszłymi studiami, a nawet dość często daje właściwe przygotowanie do wykonywania zawodu. Ta tendencja do różnicowania treści wykształcenia ze względu na przyszły zawód uczniów staje się coraz powszechniejsza w święcie. Jest ona swoistym skutkiem upowszechniania szkoły średniej (T. Wiloch, 1965).

Te nowe tendencje są wyrazem przystosowywania treści wychowawczej szkoły do zmieniających się zadań społecznych. Jednocześnie są one próbami konkretyzacji ideału wielostronnego rozwoju, próbą zrywania z abstrakcyjnym encyklopedyzmem szkoły odchodzącej w przeszłość.

Uwagi do samodzielnego studiowania

Rozdział szósty jest kontynuacją rozdziału piątego, stąd i literatura tam zalecona wiąże się z treścią obu rozdziałów'. Dodatkowo z prac o ogólniejszym charakterze zalecałbym lekturę fragmentów Raportu o stanie oświaty (1973). oraz Raportu o stanie i kierunkach rozwoju edukacji narodowej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (19S9), mojej książki Szkoła współczesna. Przemiany i tendencje rozwojowe (1979) i książki Cz. Kupisiewicza Szkolnictwo w procesie przebudowy (19S2) -rozdziały II-V. Wobec braku nowszej, a tak pełnej jak w książce Hcssena (1959). charakterystyki trzech szczebli kształcenia można zachęcić do studiowania kilku wartościowych prac odnoszących się tylko do szczebla pierwszego, a mianowicie; M. Falskiego Reforma nauczania w Hasach f-/V (1963). J. Walczyny Integracja nauczania początków ego (1968). J. Galanta i J. Haw lickiego Proces dydaktyczno-wychowawczy w klasach l-lll( I97S) oraz T. Wróbla Współczesne tendencje w nauczaniu początkowym (1975. 2 wyd. 1979). Osoby zainteresowane treścią któregoś i przedmiotów nauczania mogą zająć się lekturą dość bogatego zestawu prac z dydaktyki przedmiotowej. Przykładowo podaję trzy takie prace W. Pastemiaku Sfet< rdologu dydskty ki literatury I $84 . M. Sawickiego Metodologiczne podstawy nauczania przyrodoznawstwa (19SI) i J. Soczew ki Podstawy nauczania chemii (1975).

Zadania

1.    Na podstawie wyniesionych ze szkoły doświadczeń i lektury rozdziału przedstaw swój stosunek do systemu przedmiotowego.

2.    W jakim kierunku zmierza unowocześnianie systemu przedmiotowego?

3.    Porównaj scharakteryzowany w rozdziale dobór przedmiotów z planem nauczania obowiązującym w polskim, francuskim i szwedzkim systemie oświaty.

4.    Na przykładzie wybranych dwu przedmiotów nauczania wykaż na czy m polega w iclostroo-ność w doborze ich treści.

5.    Na czym polega zróżnicowanie środowiskowe, psychologiczne i zawodowe?

127