Obraz95

Przechodzenie od teorii do praktyki

Stały rozwój nauki i coraz szerszy dostęp do niej wywiera wpływ na życie przeciętnego człowieka tylko wtedy, gdy potrafi on posługiwać się nauką w pracy zawodowej i w życiu codziennym.

Aby wyjaśnić, na czym polega posługiwanie się wiedzą naukową w praktyce, trzeba wyodrębnić pewną kategorię zdań, budowanych na fundamencie twierdzeń nauki. Są to zdania normatywne. Zdania te mają najczęściej budowę dwuczłonową, w rodzaju: .Jeżeli ma się stać to a to, ktoś powinien spełniać te a te warunki”. Warunki te przedstawiają twierdzenia naukowe, '^ a źródłem wiedzy o warunkach są badania. Np. zdaniu kategorycznemu ogólne^ mu: ..Woda wrze w temperaturze niższej od 100°C przy odpowiednio obniżonym ciśnieniu" odpowiada zdanie normatywne: .Jeżeli chcę zagotować wodę w temperaturze 50 °C, muszę zrobić to pod kloszem, gdzie jest odpowiednio obniżone | ciśnienie".

Zdania normatywne, czyli normy, dzieli się na rzeczowe i emocjonalne, przy czym nas tu interesują te pierwsze. Wśród norm rzeczowych można wyróżnić wiele grup związanych z procesem kształcenia. Mogą to więc być normy językowe (np. fonetyczne, ortograficzne, gramatyczne, stylistyczne!, normy biologiczne, techniczne, sportowe i inne. Podstawę każdej z nich stanowH właściwa dla każdej wiedza naukowa, opisująca rzeczywistość i wyjaśniająca zależności w niej występujące. Ten ścisły związek norm z wiedzą zapewnia naszemu działaniu praktycznemu lepsze efekty.

Jeden z najtrudniejszych momentów w procesie kształcenia dotyczy tego, jak normy r/cczoi|H znane uczniom, przekształcić w wytyczne ich działalności, czyli w reguły ich postępowania. Jak zwłaszcza sami uczniowie maja się uczyć z nich korzystać, to jest przekształcać je w odpowiednie reguły i z kolei nimi kierować się w działaniu. Oto np. wiadomości o zapylaniu roślin mogą się stać podstawą dla wprowadzenia norm regulujących doświadczenia uczniów nad krzyżowaniem roślin na działce szkolnej. Podobnie wiadomości o budowie kuli ziemskiej mogą się stać podstawą do sformułowania norm niezbędnych przy rysowaniu siatki kartograficznej. Trzeba tylko, żeby uczniowie jedne i drugie normy wykorzystali jako reguły własnego postępowania, a zarazem osiągnęli pewną wprawę w posługiwaniu się nimi.

Mówiąc o wprawie w działaniu lub o sprawnościach, mamy na myśli umiejętności i nawyki. Ich ukształtowanie nauczycielom sprawia wiele trudności, ale też i metody stosowane przy ich opanowywaniu przez młodzież są niedoskonałe, przy tym nader często całkowicie oderwane od teorii naukowej.

Są różne definicje umiejętności. Tu posłużymy się definicją, według klÓTefumiejętność to sprawność w posługiwaniu się właściwymi regułami przy wykonywaniu jakichś zadaOwe reguły biorą swój początek z norm rzeczowych. a te z kolei z twierdzeń nauki. Pod wpływem systematycznego powtarzania, czyli ćwiczenia, umiejętność może stopniowo przekształcić się w nawyk, a więc w działanie wykonywane z coraz mniejszym wysiłkiem, przy zmniejszonym udziale świadomości.

L.W procesie przechodzenia od teorii do praktyki, czyli nabywania umiejętności i nawyków, można wyróżnić pewne fazy, których uświadomienie sobie

sprzyja efektywnemu kierowaniu tym procesem. Przejdźmy do ich krótkiego omówienia.J

1.(Uświadomienie sobie przez uczniów nazwy, naukowych podstaw i znaczenia danej umiejętności to ważny, lecz nie przez wszystkich nauczycieli doceniany etapj Jego uwzględnienie stwarza uczniom możność zrozumienia naukowych podstaw i mechanizmu nabywania czynności, a zarazem sprzyja koncentracji uwagi.

Nazwa umiejętności wymaga zwykle dłuższego określenia, np. sprowadzanie ułamków do wspólnego mianownika, posługiwanie się tablicą układu okresowego pierwiastków, planowanie powierzchni działki szkolnej na dany okres wegetacyjny. Poznając tę nazwę uczeń wdraża się do operowania nowymi pojęciami, a zarazem uświadamia sobie jaki zakres wiedzy niezbędny jest do opanowania tej umiejętności.

2/Sformułowanie na podstawie znanych uczniom wiadomości jednej lub więcej reguł działania — następuje przed pokazem czynności lub w toku pierwszego pokazu. Mechaniczne wyuczanie reguł bez ich rozumienia więcej przynosi szkody niż pożytku. Reguła, której źródłem jest wiedza, ma sens o tyle. o ile oświetla uczniowi drogę działania i staje się jego rzeczywistą „regułą postępowania”.

3.[Pokaz wzoru danej czynności - przez nauczyciela lub przez „dobrego” w danej dziedzinie ucznia - spełnia ważną rolę w przejściu od teorii do praktyki. Jstotnym momentem staje się tu samo zetknięcie się uczniów z nowym działaniem. Chodzi o to, aby wzorowy pokaz czynności (np. sposób pisania, wykonywania czynności laboratoryjnych, artystycznych, technicznych czy sportowych) umożliwił uczniom zaobserwowanie działania pokazowego oraz zwrócenie uVagi na poszczególne jego składniki, jak też żeby uczniowie wiedzieli dlaczego to działanie ma być takie a nie inne. Gdy nauczyciel jest przekonany, że najpierw wybrani uczniowie, a następnie wszyscy zrozumieli na czym czynność polega, pozwalają wykonać. Na przykładzie pokazanej i wiernie naśladowanej czynności uczniowie mają poznać sens reguły działania oraz jej wartość praktyczną.

4/Pierwsze samodzielne czynności uczniów, wykonywane przy stałej kontroli nauczyciela lub wybranych uczniów, stanowią decydujący etap w opanowaniu umiejętnościTye pierwsze czynności natrafiają na pewne opory czy to z powodu niepełnego zrozumienia reguły, czy trudności w sprostaniu jej wymogom. Toteż aby zapobiec powtarzaniu wadliwie wykonywanych czynności, a tym samym ich utrwalaniu się, nauczyciel stosuje systematyczną kontrolę i koryguje zauważone braki. Jednocześnie wdraża uczniów do przestrzegania reguł, do stałego konfrontowania własnych czynności z regułami aż do momentu, gdy działanie staje się poprawne i względnie doskonałe. Te pierwsze ćwiczenia nie trwają zwykle zbyt długo. Sens ich polega na przygotowaniu do pracy samodzielnej.

5JSystematyczne i samodzielne ćwiczenia w posługiwaniu się umiejętnością prowadzą do przekształcenia umiejętności w nawyk* ppanowy wa-nie nawyku polega na odpowiednio urozmaicanym powtarzaniu nowych czynno-