Obraz96

Naukowe badanie osiągnięć szkolnych należy do przedsięwzięć trudnych. VY\ maga stosunkowo dużego udziału ludzi i środków oraz znacznego wysiłku naukowego i organizacyjnego, toteż słabsze i mało dynamiczne placówki naukowe niechętnie je podejmują. Tymczasem walory takich badań w skali krajowej i międzynarodowej są bezsporne. Wdrażają one nauczycieli do stosowania-za wzorem placówki naukowej - doskonalszych narzędzi pomiaru oraz pewniejszych metod sprawdzania, a zarazem umożliwiają im konfrontację własnych osiągnięć z osiągnięciami w skali województwa, kraju czy innych krajów. Jednocześnie są w stanie, do pewnego stopnia, zaspokajać aspiracje zawodowe nauczycieli. Jak wiadomo, zróżnicowaniu uzdolnień i kwalifikacji zawodowych ogółu nauczycieli nie odpowiada ani układ stopni służbowych, ani płac. Awanse nauczycieli na ogół następują automatycznie — po wysłużeniu odpowiedniej liczby lat, przy czym zrównuje się płace zarówno nauczycieli wybitnych, jak i tych, którzy osiągają niepokojąco słabe wyniki. Naukowe badania osiągnięć mogłyby zapobiegać tej szkodliwej dla postępu w oświacie sytuacji, gdyby były prowadzone systematycznie, w ustalonych odstępach czasu, stwarzając szanse zróżnicowania pozycji zawodowej każdego nauczyciela na podstawie jego osiągnięć.

- Egzaminy stanowią szczególnie kontrowersyjną formę sprawdzania osiągnięć szkolnych. Są one często przedmiotem sporów naukowych, w których biorą udział ich przeciwnicy i zwolennicy.

Do przeciwników egzaminów należał m. in. St. Szuman. Jeszcze w 1932 roku pisał on o maturze: „Matura jest ciężkim przejściem, jednym z najcięższych w życiu. Każdy wie o tym doskonale. Przeżycie to jest na ogół tak silnym urazem, że ślady jego zachowują się jeszcze przez długie lata w psychice ludzi dorosłych, a nawet sędziwych: Sen o maturze staje się u wielu osób symbolem wszystkich późniejszych ciężkich trudności życiowych"¹. Jako najważniejszy argument dla poparcia tej opinii przytoczył Szuman fakt z badań, te u wielu maturzystów tętno serca gwałtownie wzrasta. Gdy przeciętnie wynosi ono 70 uderzeń na minutę, to na początku egzaminu, kiedy zdający otrzymuje pierwsze pytania, u 18,4% badanych osiąga granicę od 140 do 180 uderzeń. Po 5 minutach tempo obniża się o 10 uderzeń, po dalszych 5 - już tylko o 5 uderzeń. Niekiedy ma miejsce nawet wzrost liczby uderzeń w czasie egzaminu. Obok tego dość często występuje nieregulamość i arytmia serca. Dalszym argumentem jest stwierdzony eksperymentalnie fakt pojawienia się cukru w moczu u ponad 50% badanych, jak się okazało, silne emocje zwiększają wydzielanie cukru do krwi. Ten rodzaj argumentów trafił do świadomości wielu ludzi; przekonanie, że tylko w ciężkich stanach chorobowych serce bije tak prędko, stało się koronnym argumentem przeciwników egzaminowania.

Wysunięto też argumenty natury dydaktycznej. Między innymi z badań L. Jaksy-Byko-wskiego wynikło, że w opracowaniu tematów z biologii, które miały nie być oceniane, błędów było 22%. podczas gdy w ocenianych ich odsetek wzrósł do 39,9%. Jednocześnie Jaksa-Bykowski stwierdził, że największe obniżenie wyników notuje się u uczniów najlepszych, co jest prawdopodobnie uwarunkowane wyższym u nich nastawieniem na osiągnięcie dobrej oceny z egzaminu.

Zwolennicy egzaminów rozprawiają się z obydwoma tymi argumentami. Między innymi Albert Dryjski, autor najpoważniejszego w Polsce dzieła na temat egzaminów, stwierdził, że wszelka praca umysłowa, nawet o średnim nasileniu, wywołuje u niektórych osób przyśpieszenie tętna, a zarazem fluktuacje

jego uderzeń. Przyśpieszenie to w czasie egzaminu nie ma więc charakteru patologicznego, występuje ono również podczas biegu, przy pracy fizycznej i przy wielu innych okazjach. Po drugie, u wielu osób symptom ten w czasie egzaminu w ogóle nie występuje: Podobnie rozprawia się Dryjski z innymi argumentami, stwierdzając w końcu, że „nie ma objawów specyficznie egzaminowych, które moglibyśmy zaliczyć bez zastrzeżeń do patologicznych”. Jeśli zaś chodzi o konsekwencje dydaktyczne, związane z wpływem lęku na pracę umysłu. Dryjski przyjmuje, że w każdej klasie, jest sporo jednostek, których lęk pod wpływem otrzymanego zadania będzie posiadał nasilenie umiarkowane i w tym przypadku działanie jego na umysł bywa raczej podniecające niż hamujące”⁵. Zakłada wszakże, iż pewna część młodzieży pod wpływem egzaminu, a nawet myśli o nim doznaje „coraz większego lęku i u tej właśnie kategorii młodzieży zaburzenia umysłowe w czasie egzaminu zaznaczają się najsilniej”⁶. U takich osobników egzamin może naruszyć równowagę nerwową.

Wyniki badań wskazują więc na konieczność odrzucenia jednostronnego sądu o egzaminach. Sytuacja egzaminacyjna niewątpliwie należy do nieprzyjemnych, człowiek jednak przez całe życie poddawany jest ocenie innych, nie może więc unikać tego w okresie, gdy intensywnie pracuje nad pomnożeniem własnych kompetencji. Egzamin jednakowoż dobrze spełnia właściwe mu funkcje sele-kcyjne, wychowawcze i*dydakfyćzńe'gdy:

^v"^-is towarzyszy mu atmosfera; w której motywy społeczne biorą górę nad egoistycznymi lub przynajmniej im towarzyszą. Te motywy społeczne mogą się wiązać na przykład z odczuwaniem potrzeby zdobycia wysokich kwalifikacji po to, aby lepiej służyć nimi społeczeństwu, mogą też wynikać z więzi z grupą, gdy się zwłaszcza chce, by osiągnęła wyższy poziom:

-    egzaminatorzy są zarazem wychowawcami młodzieży, i w- przypadku szczegół niewyraźnego- stresu egzaminacyjnego ułatwiają opanowanie się tym uczniom, u których stres ogranicza ich własne możliwości:

-    przedmiotem egzaminu są nie, tylko wiadomości. Jęcz także szeroko rozumiane kwalifikacje ogólne, bądź zawodowe- ą wiec również unfrięjetność stosowania wiądonaośei_w działaniach praktycznych, samodzielność i poprawność myślenia oraz umiejętność rozwiązywania zagadnień teoretycznych i praktycznych;

-    sposoby sprawdzania osiągnięć i ich oceny są zrozumiałe dla uczniów oraz odpowiadają ich poczuciu sprawiedliwości, gdy zarazem zmierzają do coraz większej obiektywności. Ponieważ stosunkowo najw iększą obiektywność zapew niają nowoczesne testy dydaktyczne i gry symulacyjne, im przyznaje się coraz więcej miejsca wśród sposobów egzaminowania.

W sprawie teorii pomiaru dydaktycznego

Teoria pomiaru dydaktycznego nie jest jeszcze na tyle dojrzała, by można było szerzej ją tu zaprezentować. Tym niemniej stając się obecnie przedmiotem

5    A. Dryjski Prani umysłowa, ega

6    Op.cii..s. II3-II4.

i :aburzenuj czymuriciowe wymew Wantowa NK_ s. Mfr.

1

St. Szuman Badania nad wzruszeniem egzaminowym i jego wpływem na sprawność umysłową w cum* egzaminu. .Polskie Archiwum Psychologii” 1932. tom X, nr 4.