Obraz (130)

Figura Polski jako zbiornika znaków i sensów przechodzi znamienne koleje. W przedstawianiu dawnej Rzeczypospolitej narodu szlacheckiego pisarstwo staropolskie wykorzystywało znaną od wieków topikę organiczną. Ciało ludzkie stawało się podstawą porównania, uogólnienia, alegorii. Wyobrażony jako corpus, organizm państwa miał się rządzić ideą harmonii, wymagającej współpracy i współdziałania wszystkich części. Rodzaj sensów anatomiczno-politycznych wyłanianych z „tekstu” ciała Dariusz Cezary Maleszyński nazywa „koncepcją struktury reguł rządzenia”¹. Dlatego też ciało polityczne dawnej Rzeczypospolitej było ciałem silnie zalegoryzowanym: zilustrowanie idei, idei harmonijnie działających członków organizmu, wymagało środków alegorycznych.

Upadek niepodległości Rzeczypospolitej zbiegał się z europejskimi procesami tworzenia się świadomości nowoczesnych narodów. Rewolucja francuska zapoczątkowała nowy sposób myślenia o narodzie i nowe style obrazowania. Benedict Anderson w swej słynnej pracy o źródłach nowożytnej świadomości narodowej zwraca uwagę na fakt, że pod koniec XVIII wieku w Europie Zachodniej zaznacza się zmierzch zarówno religijnego myślenia, jak i monarchii dynastycznej. Wobec nowych okoliczności i doświadczeń te układy odniesienia —