PICT6025

r

38_____________

przyczyną zdarzenia"². Odmiennie traktuje badania diagnostyczne J. Szturm ski. Są one specyficzną funkcją badań empirycznych, które oprócz usia|_c. nia stanu faktycznego, czyli diagnozy, mogą dostarczyć także przesłany do pożądanej zmiany stanu rzeczy, czyli pełnić funkcję terapeutycz_n. i wreszcie objawić tendencje rozwojowe badanych zjawisk lub procesów

- czyli pełnić funkcję prognostyczną*.

W intencji autora wyraźnie widać chęć wskazania na utylitarny senj badań empirycznych, choć dostrzega także użyteczność uzyskiwanych uogólnień dla rozwoju teorii.

II. Inny sposób podziału badań przyjmiemy, stosując kryterium organ,, zowania ich przebiegu. Coraz więcej badań organizowanych jest prz^ rozproszone zespoły, coraz częściej jcdnotcmatyczne badania prowadzą ne są na wielkich obszarach kraju lub nawet w różnych krajach świata Częstą praktyką jest powtórzenie badań w celu obserwacji zmian, ich kierunku lub nasilenia. Wszystkie te badania wymagają specjalnych żabie-gów organizacyjnych dla zachowania ich rzetelności. Można zatem wy. różnić z tych względów:

a)    badania zespołowe lub indywidualne,

b)    badania terenowe.

c)    badania powtarzalne (panelowe), (wersja poprzeczna, podłużna),

d)    badania eksperymentalne.

Samotny, indywidualny badacz to głównie młody pracownik nauki, który z ogromnym mozołem łączy nieodzowne dla awansu naukowego badania laboratoryjne lub terenowe z wielką ilością obowiązków dydaktycznych i z jeszcze większą ilością trosk socjalnych. Ranga uogólnień zbudowanych indukcyjnie na obszarze jego obserwacji jest niewielka. Coraz powszechniej uruchamiane są ogromne zespoły badawcze, rozproszone po różnych instytucjach, o wyspecjalizowanych zadaniach i komplementarnych obszarach badawczych. Kieruje takimi badaniami sztab ludzi. Ich osobliwość - to właśnie ów podział problemów badawczych między zespoły. Suma tych zespołów oraz problemów, jakie rozstrzygają daje wrażenie badań kompleksowych, wszechstronnych.

•" Badacz prowadzący poszukiwania wyjaśnienia zdarzeń, pragnący postawić ich diagnozę, koniecznie powinien zastosować klasyczne reguły postępowania diagnostycznego. Por. Stefan Ziemski. Problemy dobrej diagnozy. Warszawa 1973.

’ por. J. Sztumski. Wstęp do metod i technik badań społecznych. Katowice 1999. Śląsk cz- 1.

r-¹ j„₍.......

____________39

Dotychczasowa praktyka nic potwierdziła walorów takich badań zespołowych. Znane u nas pod nazwą tematów węzłowych, lub badań resortowych pochłonęły wiele środków bez widocznych efektów poznawczych, a nade wszystko praktycznych.

Odmienne w swych założeniach organizacyjnych są badania terenowe. Wywodzą się z tradycyjnej szkoły badań socjologicznych, kiedy to zespół ludzi obejmował badaniami pewien teren, środowisko. Takie właśnie badania były źródłem socjograficznych opracowań socjologów i pedagogów. Wypada tu wymienić F. Bujaka. K. Za wi sto wieź- Adamską,

Z. Mysłakowskiego. M. Dudę-Dziewierz oraz zespoły opracowujące jakieś tematy wspólne, np. S. Kursa. T. Pisarski. D. Grellerówna, Wychowanie w środowisku małomiasteczkowym. Warszawa-Lwów 1934.

Badania terenowe mają mniejszy, często ściśle określony zasięg terenowy. z góry wyznaczony ze względu na jakieś jego cechy. Ich przebieg jest zaprogramowany i ściśle kontrolowany. Odznaczają się takie badania wysokim stopniem jednolitości warsztatowej. Zespól badawczy jest starannie dobierany i specjalnie przygotowywany do badań. Posługuje się najczęściej wystandaryzowanymi narzędziami badań.

Efekty badań terenowych zarówno w obcej, jak i polskiej tradycji socjologicznej i pedagogicznej były bardzo owocne i do dziś stanowią przykłady modelowych rozwiązań badawczych. Byłoby rzeczą bardzo interesującą przeanalizować warsztat i efekt badań w tak różnym czasie jak badania Le Playa z drugiej połowy XIX w. Z. Mysłakowskiego z lat 30.. J. Pietera z łat 50. i z lat 70. pedagogów toruńskich we wsi Ciche Górne.

Badania powtarzalne (panelowe) - to szczególny rodzaj badań oparty na pewnych teoretycznych założeniach i dość żmudnych zabiegach organizacyjnych. Służą badaniom zmian jakiejś cechy pod wpływem celowo wprowadzonego czynnika do badanego układu lub pod wpływem naturalnego upływu czasu i naturalnych okoliczności. Badacz zakłada więc. że badany układ lub pewne zdarzenia są takie same w dwu punktach czasu. Po wtóre zakłada, że na układ łub zdarzenie oddziałują w określonym kierunku tylko czynniki celowo wprowadzone lub naturalnie istniejące. Ufa wreszcie, że badane zdarzenie lub układ są względnie izolowane. Przenosi innymi słowy na zjawiska społeczne cechy i właściwości fizycznych bądź chemicznych układów doświadczalnych.

I mdności organizacyjne odnoszą się do identyfikacji elementów układu (czasem nawet po latach), zastosowania trafnych i rzetelnych narzędzi