PICT6139

10.6. Badania pilotażowe

Badania próbne stanowią egzcmplifikację jednej z zasad celowego d • ^łan,a formułowanych przez Tadeusza Kotarbińskiego, która głosi co?-' stępuje: „cokolwiek czynisz, staraj się nie czynić tego po raz pierwsi lak pisze Profesor Kotarbiński to paradoksalne powiedzonko /_aw\ myśl bardzo rozsądną. Apeluje bowiem, aby zawsze działania właściw* poprzedzać próbą ich wykonania. Nawet myślowa, imaginacyjna próba ma istotny wpływ na powodzenie naszych zamiarów. Do zasad sprawne go działania jeszcze powrócimy, tu zależało mi raczej na wskazaniu na ogółnometodyczną konieczność badań próbnych.

Badania pilotażowe mają nam dać obraz badanego środowiska w głównych jego zarysach. Powinny ukazać nam strukturę społeczną zbiorowości. układy stosunków społecznych oraz kierunki przeobrażeń i przebiegu procesów, jakie w badanej zbiorowości zachodzą. Wybieram celowo informatorów, od których oczekiwać możemy szerokiej wiedzy o badanej zbiorowości, a więc przywódców formalnych i nieformalnych, ludzi dobrze zorientowanych w miejscowych stosunkach z racji swej pracy i zajęcia. np. opiekunów społecznych, dzielnicowych, radnych. Wybieramy też celowo ludzi, których orientację oceniamy jako średnią lub niższą od średniej. Uzyskane wyniki z racji ich niereprezentatywności nie będą posiadać rangi dokumentów badawczych. Mogą posłużyć do charakterystyki terenu przy opracowywaniu całości oraz jako wskazówki do ulepszania narzędzi badawczych.

Zadanie drugie, jakie spełnić mają badania pilotażowe to kontrola arzędzi badawczych i całości warsztatu badawczego. Chodzi tu o kilka }raw. Pierwsza to szukanie odpowiedzi, czy naszym kwestionariuszem, kalą, planem obserwacji objęliśmy wszystkie cechy typowe dla badanej zbiorowości lub środowiska. Jeśli w rozmowach wyłaniać się będą pewne ważne zagadnienia dodatkowe, powinny one znaleźć tam swój wyraz.

Trzecia sprawa, bardziej szczegółowa, dotyczy języka, jakim się posługujemy. Wbrew pozorom jest to zagadnienie bardzo istotne w przypa ku posługiwania się kwestionariuszami standaryzowanymi, a szczególna ważne w razie stosowania skali werbalnej. Niedopuszczalne jest bowiem uzyskanie wszelkich pojęć dwuznacznych lub w swojej treści drażhwyc •

Czwarta sprawa związana z poprzednią, dotyczy właśnie um pytań drażliwych lub takiego ich formułowania, by nic P°"° °' '

261

nieprzyjaznych reakcji respondenta. Nawet w przypadku celowego pobudzenia ujemnych reakcji należy umieszczać takie kwestie na końcu. Słuszność takiej opinii oczywista jest np. dla ankieterów, którzy prowadzili badania w rodzinach rozbitych lub pozbawionych praw rodzicielskich. i)la takich właśnie celów potrzebny jest kontakt z przedstawicielami naszego przeciętnego respondenta.

Inna sprawa, która wymaga wyjaśnienia w badaniach pilotażowych, to sprawdzenie właściwej budowy pytań lub rang skali. Chodzi tu ó ich logiczną sprawność, a mianowicie, czy są rozłączne i wyczerpujące. Pytania nie powinny dwa razy poruszać tego samego zagadnienia, ponieważ jest to przyczyną sporych trudności w trakcie kodyfikacji i powoduje niepotrzebne zwiększanie objętości kwestionariusza, co z kolei nie przysparza mu wartości, lecz czyni długim i rozwlekłym. Wyjątek stanowią pytania kontrolne, które powinny być jednak tak sformułowane, aby inspirowały do wyczerpującej odpowiedzi na postawione zagadnienie.

Brak jest znowu reguł określających liczebność tego etapu badań. Zależy to oczywiście od wielkości naszej próby reprezentatywnej, od stopnia złożoności problemu badawczego i własnego uznania prowadzącego badania. W każdym przypadku pow inno się dążyć do objęcia nimi wszystkich grup i zjawisk, które mogą być przebadane. Można powiedzieć. że w badaniach środowiskowych będą one obejmowały od kilku do kilkudziesięciu przypadków. Liczba kilkudziesięciu przypadków przewidywana jest dla badań na licznej próbie i niejednorodnym terytorium.

Większe znaczenie mają badania pilotażowe dla problemów i hipotez badawczych. Na tej drodze uzyskaliśmy potwierdzenie lub obalenie założonego wcześniej istnienia określonych zależności między zjawiskami. Mogliśmy natomiast zdobyć dane świadczące o istnieniu zjawisk lub cech wcześniej w hipotezach nie uwzględnianych. Może się też okazać, że pewne zależności lub cechy są nieznaczące dla badanego generalnego problemu. Te wszystkie fakty nie tylko zmieniają ilość i zakres problemów, lecz do pewnego stopnia również schemat badań i punkty „głównego ataku”, używając wyrażeń militarnych. Ratują nas równocześnie przed poważnymi kłopotami przy późniejszym opracowywaniu badań i poszukiwaniu związków' i zależności. Tak zmodyfikowane problemy hipotezy stanowią zasadniczy klucz do opracowywania danych oraz ich oceny z punktu widzenia przydatności do zbudowania teorii.

>