PICT6156

292

292

cm tego co

‘>Kg° c otyc/y badanie. „Zawieszenie” własnej wiedzy nie oznacza ^z ^ ^n<)SC1, P°nicwaź brak jej może spowodować zadawanie pytań ptomitujących, czyli wskazujących na brak rozeznania badacza w próby! mię. Czym innym jest stawiać ..naiwne" pytania, a czym innym _n ! wiedzieć, o co spytać. Taka sytuacja może doprowadzić do utraty wi j ^ godności badacza w oczach badanych, do ośmieszenia go, a nawet do <j kwalifikacji. Wiedza „wzięta w nawias" na czas badania nie jest braki wiedzy, a jedynie uświadomioną koniecznością nieprzyjmowania tcen się wie. za ostateczne i niepodważalne.

Brak wiedzy może spowodować nie tylko zakłócenia w relacji badacz badany, ale także może ograniczyć możliwość dostrzeżenia wielu aspek tów badanej sytuacji. Na przykład, jeśli badacz nie będzie znał próbie-matyki związanej z dysleksją, „brzydkie” pismo ucznia może interpretować jako przejaw niesolidności i niestaranności dziecka i nic dostrzec problemu, z którym się zetknął.

Wiedza co prawda ukierunkowuje spostrzeganie i ogląd sytuacji, ale jej brak prowadzi do „ślepoty badawczej", nie jesteśmy bowiem w stanic dostrzec tego, o czym nie wiemy, że może istnieć.

Dla lepszego poznania zjawiska i uniknięcia błędów we wnioskowaniu na bazie zebranych materiałów badawczych, niektórzy autorzy zalecają stosowanie odpowiednich grup porównawczych⁵'. Na przykład, jeśli ktoś prowadzi wywiad z matką samotnie wychowującą dzieci i chce opisać, jakie trudności musi pokonywać, dobrze byłoby, gdyby przeprowadził także wywiad z kobietą wychowującą dzieci wspólnie z mężem. Nie po to. aby porównywać życie tych dwóch kobiet, ale po to. aby odkryć nowe obszary problemów samotnych matek. Może także okazać się, że problemy dostrzeżone w wywiadzie z samotną matką są specyficzne w ogóle dla matek wychowujących dzieci, a nie tylko dla samotnych. Czyli dla dobra badania warto przeprowadzić np. obserwację nie tylko interesującego przypadku. który zamierza się opisać, ale także zjawiska podobnego, które nie będzie opisywane, ale stanowić może szersze tło do analiz i horyzont Ograniczający nietrafne wnioski. Różnice i podobieństwa pomiędzy zjawiskami pozwalają na wykrycie nowych uwarunkowań badanych procesów, dostarczają różnorodnych, dodatkowych kategorii ich opisu.

" B. Glaser. A.L. Strauss, The discovcry of grounded theory: Strategie* for qualitcii ve research, Chicago 1967.

g rag

W trakcie prowadzeń,a badań jakościowych bardzo ważne je,, robie notatek, ponieważ podczas opracowywania materiałów staia lie nnl ^wicdzy ° r^,SkU>,^{a P}T"° ^S,an0'^Vi:> Cementację prowadź

£. badania , podstawę do późnte,szych analiz Parni* ludzka^, „wodna, a ponadto kolejne, zdobywane przez badacza doświadczeń,a wiedza na mteresujący go emat zm.cntaja jego osobisty kontekst, mter-prelacje wcześniejszych dośwadczeń. Robtentc systematycznych notatek pozwala utrwalić te zmiany.

Można robić dwa rodzaje notatek; jedne stanowią rejestracje dostrzeżonych zjawisk, transkrypcje usłyszanych czy przeprowadzonych rozmów. Drugi rodzaj notatek powinien zawierać własne komentarze badacza, jeeo odczucia, interpretacje. Niekiedy radzi sic badaczom, aby dokonywali tych dwóch rodzajów zapisów różnymi kolorami długopisu lub po dwóch stronach kartki (jedna strona przeznaczona na rejestrację tego. co zobaczył, usłyszał; druga przeznaczona na jego osobiste uwagi). Taką sugestie można traktować jako zachętę dla notującego do dokonywania świadomych rozróżnień pomiędzy tymi dwoma rodzajami wiedzy. Taka technika zapisu może być stosowana, jednak trzeba mieć świadomość, że często nie da się oddzielić odczuć od obserwowanych faktów, stąd może pojawić się trudność w- doborze właściwego koloru do sporządzania notatek. W sytuacjach wątpliwych można zawsze zastosować trzeci kolor długopisu.

Innym problemem w sporządzaniu notatek (szczególnie dla mniej doświadczonych) jest dokonywanie wyboru tego. co powinno zostać zapisane. Z początku badaczow i wszystko wydaje się ważne i chce to utrwalić, jednak, ponieważ nie da się tego wykonać, ma poczucie, że niedokładnie wykonał swoją pracę i jest pełen obaw. czy za pomocą zebranych materiałów będzie w stanie opisać badaną przez siebie rzeczywistość (jest to głównie problem badaczy etnograficznych prowadzących obserwację uczestniczącą, czy też badania w działaniu). Ponadto podczas prowadzenia obserwacji nasza uwaga wybiórczo rejestruje rzeczywistość, niekiedy pojawiają się trudności w odczytaniu tego. co się obserwuje, a więc nic wiadomo, co zapisać. W początkowym okresie obserwacji lepiej jest robić obszerniejsze notatki, ponieważ dopiero w miarę poznawania zjawiska. krystalizuje się pogląd badacza na jego naturę, precyzuje się przedmiot wnikliwszej obserwacji. Obszerne notatki, prowadzone w początkowym etapie, pozwalają dobrze uchwycić tło. w którym umieszczone jest badane zjawisko.