PICT6357

w zależności od sposobu uogólniania wyników z badań, wyróżniamy dwa rodzaje wyjaśnienia: dedukcyjne i indukcyjne.

.1) Wyjaśnienie dedukcyjne

Wyjaśnienie dedukcyjne nu /^losowanie głównie w naukachJlWttWtaeh. Zakłada ono prawdziwość zależności ogólnej, w klórej fakl wyias.unn> <1 dum 10 co wyjaśniamy) jes. logieznp konsekwencja przesłanek wyjasn.ających - loco wyjaśnia). W wyjaśniam, dedukcyjnym dane zjaw.sko wyją. imamy, wskazując, że może ono zosiać wyprowadzone z określonego praw a ogolnc-eo I 'lak np wyjaśnienie zjawiska osiadania paty wodnej na zewugirznej po.

ku. 1 um np.: wyjaśnienie -_v~    ,    .    .    ...

wierzchni szklanki napełnionej wodą z lodem lub zjow.sg powrotu obiektu rzuconego w (łowietrze, można w najogólniejszym zarysie wyjaśnić następująco ' Jeżeli temperatura szklanki napełnionej wodą z lodem jest mzszn od tempera-lury powietrza, wówczas powietrze. W którym znajduje się para wodna w stanic lotnym skrapla się zawsze, kiedykolwiek zetknie się z dostatecznie zimną po. wierzchnią.

Wyjaśnienie zjawiska powrotu obiektu rzuconego w powietrze na ziemię, oparte jest o prawo grawitacji Newtona, które zakłada, żc dwa ciała \vc wszechświacie przyciągają się z siłą proporcjonalną do iloczynu ich mas •///," i odwrotnie proporcjonalnie do kwadratu ich odległości    co

//», * ni₂

można zapisać wzorem F =--— ^r .

r

Badacz. któr>' stwierdzi, żc para wodna zawarta w powietrzu przechodzi wstań ciekły każdorazowo, jeżeli zetknie się z odpowiednio zimną powierzchnią i żc wzajemne przyciąganie się ciał dotyczy wszystkich obiektów we wszechświacie, może oczekiwać, żc dane zjawisko wystąpi każdorazowo wówczas, gdy spełnione będą przesłanki spełniające to twierdzenie ogólne. Koniecznym zatem warunkiem wynikającym z prawa ogólnego jest przyjęcie założenia, iz dotyczyć ono będzie wszystkich możliwych przypadków. Można powiedzieć, iż w wyjaśnianiu dedukcyjnym przesłanki prowadzą do określonych wniosków. Oznacza to, żc wtedy i tylko wtedy, gdy przesłanki są prawdziwe to i wyprowadzone na ich podstawie wnioski będą prawdziwe. Jeżeli natomiast przesłanki będą fałszywe, to i wynikające z nich wnioski będą także fałszywe. Wyjaśnić jakieś stan, zdarzenie czy proces, to nic innego jak wykazać, iż zdanie stwierdzające jego zajście wynika z pewnych zdań ogólnych i stwierdzających zajście zjawisk czy procesów opisanych przez poprzedniki tych zdań ogólnych Dedukcyjny schemat wyjaśnienia jakiegoś stanu czy zdarzenia „Z” przez jedno ogólne stwierdzenie, przedstawić można w sposób następujący:

Zjawisko wyjaśniające:    Zdanie ogólne stwierdzające stały związek

między „Ii" i „Z";

^nJgJ^pfflaKęwę ą_wiyrdaW>eti ^

Zjawisko wyjaśniane:

Zdanie jednostkowo stwierdzające ajfcie

/darzenia „Z".

Dla tego typu wyjaśnień nadają się jedynie niektóre rodzaje twierdzeń o*At nych. te mianowicie, w których zajście zjawiska ..B” jest wystarczałeś™

nml-inm    'yinvi/icl’n 7" n/lu-ł    ___i    . .

runkiem zajścia zjawiska ..Z", gdyż tylko'wtedy zpod^o zbioroSw^! śniających logicznie wynika zdanie wyjaśniane [S. Nowak 1985. s. 353] pjL czynowo-skutkowy model nauk przyrodniczych jest stosowany nic tyłkó w odniesieniu do zjawisk fizycznych, ale także do przyrodniczych.

b) Wyjaśnienie indukcyjne

W każdej nauce istnieje wiele wyjaśnień nicntających postaci dedukcyjnej. Dotyczy to w szczególności zjawisk społecznych, wśród których nic spotykamy wiciu ogólnych i uniwersalnych generałizacji. Utopijnym byłoby poszukiwanie praw, które rządzą ludzkim zachowaniem. Brawa takie generalnie me istnieją, ponieważ nic jesteśmy w stanic uwzględnić wszystkich czynników i uwarunkowań, wpływających na nasze zachowania. Zależą one przecież nie tylko od cech osobowych ludzi, ale także od splotu wielu czynników społeczno-zawodowych, ekonomicznych, psychicznych, kulturowych, obyczajowych. jak i od doświadczenia życiowego czy kontekstu w jakim dana osoba się znajduje. Można natomiast, opierając się na przeprowadzonych obserwacjach jak i posiadanej wiedzy, generalizować pewne zjawiska, które wyjaśniają występowanie związków przyczynowo-skutkowych i które odnoszą się do sposobu zachowania i postępowania ludzi. Moglibyśmy dowodzić, że osoby z wyższym wykształceniem uzyskują wyższe dochody niż ludzie gorzej wykształceni Nauczyciel może wyjaśniać przynależność części uczniów do grup o działaniach destrukcyjnych, gdyż posiada pewne doświadczenie zawodowe, z którego wynika, ze dzieci z rodzin patologicznych częściej należą do takich grup ni/, dzieci z rodzin normalnych. Jednak z. tezy zakładającej prawdopodobieństwo przynależności dzieci z. tych rodzin do grup o działaniach destrukcyjnych, nic wynika ani to, żc dzieci z danej klasy Wywodzące się z takich rodzin należą do takich grup. ani to, żc do takich grup nic należą. Nauczyciel może jedynie przypuszczać, żc istnieje pewien stopień prawdopodobieństwa wystąpienia tego zjawiska wśród uczniów danej klasy, ale nie jest pewny, że zjawisko to ha pewno występuję. Obserwator, który chce np. wyjaśnić przyczyny agresywnego zachowania ucznia wobec nauczyciela, może odwołać się do jego postawy i założyć, że dany uczeń nie lubi nauczyciela. Jednak wyjaśnienie takie byłoby mało przekonywujące, gdyż przyczyna agresywnego zachowania ucznia wobec nauczyciela, wynikająca z jego postawy, nie dostarcza wyczerpujących przesłanek, z których wynikałoby jednoznacznie jej następstwo. tj. agresywne zachowanie ucznia wobec nauczyciela. Wyprowadzenie

31