PICT6369

no/.om rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego dziecka, który umożli-!vn dzieciom wstępującym do szkoły powodzenie w nauce szkolnej. Definicja operacyjną w odróżnieniu od definicji pojęciowej nazwiemy taką, która wska-_/uj_c jak dokonać pomiaru zjawiska oznaczonego przez dane pojęcie. Opisuje ona działanie, jakie musi wykonać badacz, aby ustalić istnienie zjawiska bczpo-średnio nieobscrwowalncgo, lecz opisywanego przez dane pojęcie. Definicje operacyjne wyposażają pojęcia odnoszące się do interesujących badacza zjawisk w odniesienia empiryczne.

Definicja operacyjna powinna charakteryzować się trafnością i rzetelnością. Trafność definicji polega na adekwatności treści teoretycznego pojęcia, np. teoretycznej definicji „dojrzałości szkolnej", „demokracji", „aspiracji", ..niedostosowania społecznego", itp. z. definicją operacyjną. Innymi słowy, chodzi o to. aby wskazywane w definicji operacyjnej zjawiska, zdarzenia czy właściwości, pokrywały się z tym. co nazywamy pojęciem teoretycznym Rzetelność zaś wyraża się w jednoznaczności danych uzyskanych w sposób podany przez definicję operacyjną. W odróżnieniu od definicji pojęciowej, definicja operacyjna wskazuje. co robić i jak dokonać pomiaru zjawiska oznaczonego przez pojęcie.

zaprojektowanie procedur pomiarowych, dostarczających empirycznych krytc-

Operacyjna definicja pojęcia „demokracja” będzie np. wskazywała, jakie zjawiska, stany rzeczy czy fakty empiryczne, będą składać się na pojęcie „demokracja". Odniesieniami empirycznymi wskaźnikami składającymi się na pojęcie „demokracja" mogą m.in. być takie zjawiska i stany rzeczy, jak: równość obywateli, wolność słowa, wolność prasy, niezależność religijna, swoboda wypowiedzi, niezależność podczas wyborów parlamentarnych, itp. Definicje operacyjne składają się zatem ze zbioru procedur opisujących działanie badacza, który zmierza do poznania i zbadania zjawiska nieobscrwowalncgo, opisywanego przez dane pojęcie w podanym przypadku pojęcie „demokracji". Definicja wskazuje, co badacz powinien wykonać lub, jakie zjawiska obserwować, aby stały się one częścią jego doświadczenia i mogły zostać przez niego zrozumiane. I>m samym definicje łączą poziom pojęciowo-tcorctyczny z ich empiryczno-obsowacyjnym odniesieniem. Definicje tego rodzaju, jak trafnie zauważają ¹ i ■ achmias, wprowadzają konkretny sposób rozumienia pojęcia poprzez

'    ,    /    • ....    ^ I i V> I • l| < » ■ J ■■ - J -    W

^{,ow s osovvan,a danc}S° pojęcia w sposób naukowy. Definicje operacyjne po-

zwalają na poiwicruze.ue lumeius pojęcia, które nic ma bezpośrednich cech obserwowalnych. Iym samym znaczenie danego pojęcia jest w całości i wytocz nic określone za pomocą jego definicji operacyjnych [2001, s. 46-471 /^cm ustalenie np. rodzaju ..aspiracji życiowych uczniów" czy jakiegoś innego zjawi-ska nieobscrwowalncgo, można dokonać wówczas, gdy zostaną określone empiryczne przejawy za pomocą których można będzie określać ich rodzaj, czy zmierzyć poziom tychże aspiracji. Jeżeli dla przykładu, przez aspiracje uczniów rozumieć będziemy zbiór zainteresowań i dążeń uczniów do osiągnięcia pcwnvch zamierzonych przez nich celów, wówczas definicja operacyjna „aspiracji” będzie określała procedury badawcze, które umożliwią poznanie owych dążeń uczniów. Mogą nimi być odpowiedzi uczniów na stawiane im podczas wywodów lub badań ankietowych pytania, dotyczące m.in. chęci poznania ich celów życiowych, wartości, zawodu, pracy, ideałów, itp. zu tązane z tymi aspiracjami. W oparciu o tak uzyskane wyniki można wyprowadzić wnioski odnoszące się do rodzaju czy poziomu aspiracji życiowych uczniów.

Poniżej przedstawiono diagram obrazujący kolejne kroki postępowania, począwszy od ogólnego rozumienia znaczenia danego pojęcia do precyzyjnego jego pomiaru.

2. Funkcje i zadania teorii

Nic ma jednej definicji teorii, którą posługiwaliby się wszyscy badacze. W tym zakresie spotykamy wiele różnych, nierzadko rozbieżnych stanowisk określających, czym jest teoria. Teoria oznacza różne rzeczy dla różnych ludzi. W potocznym rozumieniu tego słowa, można powiedzieć, że teoria to zasób bardziej lub mniej uporządkowanej wiedzy z określonej dziedziny, której źródłem są pewne

55