PICT6457

respondent wypowiada! się merytorycznie na dany temat. Problem ten poj;_n. się głównie w wywiadach swobodnych bądź w przypadku stawiania pyt otwartych. Ankieter znając cel badań, musi kontrolować przebieg rczrnoZ pod kątem pozyskiwania informacji wiarygodnych i wyczerpujących. Zdar? się przecież, że respondent, źle zrozumiał pytanie i udziela odpowiedzi nic zgodnie z założeniem pytania i przekazuje informacje, które nic interesują badacza. Ankieter zatem, musi korygować lok wypowiedzi respondenta j _n ? dopuścić, aby udzielane przez niego odpowiedzi mc odbiegały od sensu sta winnych pytań. W takiej sytuacji powinien on sprowadzić rozmowę _{na w}j_a. ściwy ..tor", mówiąc np. do respondenta: „Postawiłem pytanie niezbyt jasno i precyzyjnie, pozwoli Pan(i), że doprecyzuję sformułowane uprzednio pyta. nic”. Tu ankieter powinien powtórzyć pytanie postawione wcześniej, l_CC/. w nieco zmienionej i prostszej formie.

Częstą przyczyną nicudziclcnia przez respondenta odpowiedzi jest brak wiedzy czy wyrobionej opinii na dany temat, bądź też niechęć do ujawnienia swoich poglądów. Sztuką więc jest postawienie trafnej w tym zakresie diagnozy przez badacza i odnotowanie w kwestionariuszu np., iż. respondent „nic wic”, ..nic ma wyrobionego zdania”, lub że „trudno mu odpowiedzieć” na dane pytanie. Jeżeli domniemamy, iż tak właściwie jest, wówczas należy starać się przy innych pytaniach ustalić pogląd respondenta na pominiętą uprzednio kwestię. Jeżeli jednak odpowiedzi typu „nie wiem”, „nic mam wyrobionego zdania”, itp. jest dużo i powtarzają się u wielu respondentów, dowodzić to może, źc pytania są zbyt trudne i niezrozumiałe, albo źle sformułowane i powinny być dodatkowo wyjaśniane lub przeredagowane.

Niekiedy udzielane przez respondentów odpowiedzi są nieścisłe, mało precyzyjne i nicwyczerpującc. Odpowiedzi takie wynikają najczęściej z braku znajomości spraw związanych z wywiadem, luk w pamięci respondenta, a niekiedy i braku czasu czy zmęczenia, co skłaniać może do chęci szybkiego udzielenia odpowiedzi na pytania, bądź udzielania odpowiedzi nieścisłych, wymijających czy zbywających badacza. Ankieter wówczas powinien wykazać się wyczuciem i zdecydować, czy zadowolić się uzyskanymi odpowiedziami i wybrać z nich tc informacje, które wydają się najbardziej właściwe, czy też. poprosić respondenta o dodatkowe wyjaśnienie czy uzupełnienie informacji lub opinii, mówiąc, np.: „Jest to bardzo ciekawe co Pan(i) mówi i czy zechciałby Pan(i) wyjaśnić to nieco dokładniej”.

W trakcie wywiadu, zachodzi niekiedy konieczność sformułowania pyun drażliwych, czy wywołujących u respondenta przykre uczucia. Mogą one dotyczyć jego samego, rodziny bądź osób mu bliskich. Pytania takie odnosić Mę* mogą do ich życia osobistego, spraw intymnych, kłopotliwych, z niechlubna przeszłością a niekiedy i spraw intymnych. Dla pozyskania takich informacji ankieter musi wykazać się niezwykłą umiejętnością oraz dużym taktem, a. respondent nic Odczuwał, iż musi jakby „spowiadać się” z swoich zachowa •

b zmienić treść, gdyż mo : ona rodztó obawy respondenta przed „Sc jiićtn i opublikowan.cn, niektórych faktów z jego życia lub ₂ życia bliskTeh mu sób. U respondenta może rodz.c ste poeżucie wstydu i poniLia czy „ic™ koju przed konsekwencjami a nawet strach pr/.ed zemsta. Dlatego LT wiania takich pytań należy wykazać się dużym taktem i ostrożnokią/gd* motta one rodzie ntechęc respondentów do ankietera i udzielania w Miazku Z tym. odpowiedzi niezgodnych z prawdą. Stawiając takie pytania ankieter powinien ciągle mice na uwadze dobro wywiadu i dostosowywać treść i formę pytań do wrażliwości i osobowości respondentów.

Ankieter w trosce o uzyskanie obszernych odpowiedzi i najlepiej na wszystkie pytania, może się dopuścić nieetycznego postępowania, wyrażającego się w formułowaniu pytań podchwytliwych, sugerowaniu respondentowi odpowiedzi a nawet deformowania ich treści lub uzupełniania własnymi przemyśleniami, które potwierdzają jakąś przyjętą przez niego hipotezę roboczą. W wielu przypadkach, respondent często nic wie, co dokładnie napisał ankieter w kwestionariuszu ankiety i czy to, co napisał jest zgodne z jego intencją. Natomiast szczegółowe notowanie wszystkich wypowiedzi badanego przez respondenta jest zupełnie niemożliwe. Czynności te, musiałyby tak bardzo zająć uwagę ankietera, /c nic byłoby możliwości wykonywania innych czynności. Dlatego może on robić luźne notatki a nawet skrócić czas potrzebny na zapisywanie infonnacji, ale niesie to niebezpieczeństwo deformacji myśli respondenta, niekiedy sens wypowiedzi oraz kontekst w jakim poszczególne stwierdzenia czy opinie były podane. Z tych względów bardziej pożądanym jest, aby ankieter dosłownie notował wszystkie wypowiedzi a przynajmniej te z nich, które ściśle wiążą się z tematem badań. Pozwala to badaczowi analizującemu materiał badawczy, bardziej wnikliwie odtworzyć prezentowane opinie czy poglądy, aby można było je poddać analizie i opracowaniu. Aby uniknąć wad i nic zatracić zalet tych dwóch sposobów notowania, często stosuje się oba jednocześnie, tj. część wypowiedzi rejestruje się własnymi słowami, a niektóre, zwłaszcza te ..o specyficznym kolorycie - zapisuje się w dosłownym brzmieniu. Można także dokonać zapisu na taśmie magnetofonowej przy ukrytym mikrofonie.    .

Problem notowania odpowiedzi nie występuje w wywiadzie z użyciem kwestionariusza, zawierającego pytania zamknięte. Wówczas ankieter ogram ^{C2a s}ię do podkreślenia czy innego sposobu zarejestrowania "> >rancj prcez respondenta odpowiedzi. W przypadku wywiadu swobodnego należy umkac szczegółowego notowania informacji w czasie trwania wywia u. gi )'■ p -dłużą to czas trwania wywiadu. Może ponadto stwarzać wrażenie, ze . ^{ma c}^^araktcr przepytywania respondenta. Z tego względu. " ^lra ’^CIC

229