prapol079

XV, 10) i talerze krążkowate oraz grzechotka z Piecewa, w pow. złotowskim, stanowią świadectwa wpływów kultury „łużyckiej*'. Ceramika kultury pomorskiej ze swej strony strony również oddziaływa — jakkolwiek znacznie słabiej — na ceramikę kultury „łużyckiej", jak lego dowodzi tzw, kadzielnica z wyobrażeniem twarzy ludzkiej, znaleziona na cmentarzysku kultury „łużyckiej" w Środzie w Wielkopolsce. Przy rozpatrywaniu różnic ceramiki kultury pomorskiej i łużyckiej nie należy zapominać, że urny twarzowe, reprezentujące najznamienniejszą cechę kultury pomorskiej tego okresu, tak silnie wyróżniającą ją od kultury „łużyckiej", lepiono wyłącznie dla celów pogrzebowych, podobnie jak spotykane w poprzedniej fazie nieliczne urny domkowe, znane głównie z powiatu lęborskiego na Pomorzu. Natomiast naczynia użytku domowego, znane nam przede wszystkim z osad, zdradzające w znacznie wyższym stopniu rysy kultury „łużyckiej", świadczą o bliskim pokrewieństwie obu kultur.

W zakresie narzędzi nie wytworzyła kultura pomorska swoistych form, np. znane nam z jej obszaru siekierki z tuleją bądź odpowiadają ściśle żelaznym okazom kultury „łużyckiej", bądź reprezentują typy brązowe wschodnio-bał-tyckie a tak samo używane przez nią noże z nitami do umocowania okładzin nie różnią się od podobnych wyrobów kultury „łużyckiej". Z przyborów toaletowych żelazne brzytwy półkoliste i półksiężycowate znamy też z obszam kultury „łużyckiej" i jedynie brązowe lub żelazne szczypce z trójkątnie rozszerzonymi końcami iprzesuwką (tabl. XV, 14) reprezentują typ miejscowy. Z rysunków na urnach twarzowych dowiadujemy się o używaniu grzebieni, znanych na obszarze kultury „łużyckiej" (także tylko z rysunków) już w V okresie brązowym. Uzbrojenie wojowników kultury pomorskiej, którego zasadniczo nie wkładano zmarłym do grobu, składało się z krótkiego miecza jednosiecznego, tkwią-, cego w pochwie sikórzanej, z brązowym lub żelaznym okuciem dolnego końca i -wylotu, dwóch lub trzech oszczepów z żelaznymi grotami i drewnianej tarczy, najczęściej okrągłej lub owalnej. Wśród ozdób wyrobu miejscowego najokazalsze są napierśniki, złożone z kilkunastu pierścieni o różnej średnicy, spinanych na karku ażurową klamrą (tabl. XV, 16). Ozdoba ta drogą handlu przenikała na obszar kultury „łużyckiej", podobnie jak szpile żelazne z pionową główką tar-czowatą lub miseczkowatą. wykładaną nieraz blachą brązową lub złotą (tabl XV, 15). Z innych ozdób brązowych pochodzenia rodzimego wymieniamy późne bransolety nerkowa te., naszyjniki ośmiograniaste, naszyjniki z występami guziczko-watymi lub makówkowatymi, ciężkie otwarte nagolenniki, puste wewnątrz (tabl. XV, 12), naszyjniki kabłąkowate skośnic żłobkowane z gładkimi, odgiętymi na zewnątrz końcami i kolie z brązowych paciorków kulistych i wisiorków grusz-kowatych (tabl. XV. 13). Bardzo charakterystyczną ozdobę tworzą też kolczyki brązowe z nanizanymi na nie paciorkami szklanymi, bursztynowymi czy brązowymi, wyjątkowo zaś z zawieszanymi na nich muszelkami Kauri, sprowadzanymi znad Czerwonego Morza. Pochodzenia miejscowego są wreszcie nieliczne ozdoby kościane, np. szpile i bransolety. Ale i wśród ozdób nie brak form zapożyczonych z -obszaru kultury „łużyckiej”. Należą do nich obok szpil z łabędzią szyjką (tabl. XV, 18), np. brązowe zapink! okularowe z czworograniastego drutu, które naśladowano niezgrabnie na miejscu, odlewając je w całości z brązu (Sinołęki, pow. węgrowski) lub kując je w k lku częściach z blachy żelaznej, które spajano następnie nitami (tabl XV, 11). Tak samo przerabiano też zapożyczone za .pośrednictwem kultury „łużyckiej” wschodnioalpej-skie zapinki typu certoskiego, dodając .'im dla symetrii drugi guz przy główce (tabl. XV, 17). Z Egiptu pochodzą licznie używane paciorki ze szkliwa, wśród których wyróżniają się okazy pomarańczowe z białymi i niebieskimi oczkami, wyrabiane w V v/. przed Chr., oraz wspomniane wyżej muszelki Kauri, wyławiane w Czerwonym Morzu.

c

Rozkopywania w osadzie kultury pomorskiej w Oliwie wykazują, że jej przedstawiciele używali domów słupowych, lak typowych dla kultury „łużyckiej", a pewne szczegóły architektoniczne zaznaczone ną urnach domkowych, niewątpliwie naśladujących wygląd ówczesnych budowli, wskazują na to, że domy miały dach dwuspadowy i .nasuwają przypuszczenie, że były one również budowane na łątkę, podobnie jak domy biskupińskie. Oprócz os edli lądowych znamy też osady nawodne (Góra-Orle, pow. morski, Uniradze, pow. kartuski). Obrządek pogrzebowy fazy omawianej znamionuje upowszechnienie się czworobocznych grobów skrzynkowych (ryc. 31), mających obecnie — w przeciwstawieniu do poprzedniego okresu — przeważnie charakter grobowców rodzinnych. W dalszym ciągu jednak występują też groby ze

151