PTDC0037

40 MINUT

30 MINUT

PRZED

PO ZAŁOŻENIU OPASKI uciskowej ręka staje się niewrażliwa na bodźce czuciowe i przypomina kończynę fantomową. Badany opisuje ułożenie niewidocznej dla niego ręki przed oraz w 30 i 40 minut po napompowaniu opaski — zdawało mu się, żc dłoń przybliża do ciała. Badania przeprowadzono wspólnie z Yigalem Grossem, obecnie z Uniwersytetu Bar--lian w Izraelu.

kim, palce fantomowe pojawiają się na wysokości łokcia i „tak jak u innych ludzi" łapią za brzegi uchwytu. Podobne doznania fantomowe mogą utrzymywać sie aż do wieku dojrzałego: 32-letni inżynier, który urodził się bez części nogi poniżej kolana, opowiadał o doznaniach fantomowej nogi i Stopy, które zanikały jednak na kilka godzin jeden lub dwa razy w tygodniu. Zawsze był mile zaskoczony, kiedy powracały.

Nawiasem mówiąc, powinienem tu zaznaczyć, że utrzymujące się od lat przekonanie, jakoby fantomy poją-, wiały się jedynie wtedy, gdy amputacji dokonano po szóstym lub siódmym roku życia, jest nieprawdziwe. Wspólnie z moją współpracownicą Renee Lacroix potwierdziliśmy wcześniejsze doniesienia, że u dzieci, które utraciły kończyny już w pierwszym lub drugim roku życia, może wystąpić zjawisko fantomowe. Zetknęliśmy się także z przypadkami dzieci, które odczuwały bóle fantomów nóg utraconych przed drugim rokiem życia.

Zatem, w normalnych warunkach, zmieniające się sygnały czuciowe wywołują u ludzi mnóstwo różnych jakościowo wrażeń. Sygnały te są analizowane i modelowane przez pierwotnie zaprogramowaną matrycę neuro-nalną, czego efektem są złożone doznania zmysłowe, w tym doznania własnego ja. Bardzo podobne doznania, nawet przy braku bodźców zewnętrznych, mogą być wywoływane przez inne sygnały przechodzące przez neuromatrycę — na przykład przez spontaniczną aktywność neuronów w samej matrycy, w rdzeniu kręgowym lub w nerwiakach. Niezależnie od źródła sygnałów działających na neuromatrycę skutek może być taki sam: szybkie rozprzestrzenianie się sygnału w matrycy neuronalnej i powstanie odczucia, że kończyna stanowi część naszego ciała nawet wówczas, gdy już jej nie ma.

Zdarzające się niekiedy z upływem czasu zanikanie fantomów kończyn i związanych z nimi bólów można byłoby wyjaśnić tym, że neurony w mózgu, które kiedyś odpowiadały na sygnały z obecnie utraconej lub porażonej kończyny, rozwijają coraz silniejsze połączenia z istniejącymi, odbierającymi normalne wrażenia czuciowe częściami ciała i zaczynają im służyć. W procesie tym zmieniałby się wzór neuropodpisu, powodując z kolei zmianę fantomu i jego bólu. Zazwyczaj jednak fantomy nie znikają na zawsze. W rzeczywistości mogą one powracać nawet po wielu latach,

co wskazuje na stałość wielu podstawowych cech nawet zmodyfikowanej neuromatrycy.

Wspólnie z moimi studentami: Anthonym L. Vaccarino, Johnem E. McKenną i Teren-ce'em J. Coderre'em znaleźliśmy kilka \\ bezpośrednich dowodów potwier-' I dzających słuszność przypuszczeń, że mózg — a co za tym idzie i matryca neuronalna — mogą same z siebie tworzyć odczucia. W naszych bada- i niach wykorzystaliśmy tzw. formąli-.

nowy test bólowy._____

Rozcieńczoną formalinę (formaldehyd rozpuszczony w wodzie) wstrzykiwaliśmy podskórnie w łapę szczura, co w ciągu pierwszych 5 minut po

podaniu wywoływało ból, którego intensywność narastała i ustępowała szybko. Nasilenie i czas trwania bólu oceniano na podstawie reakcji lizania łapy. Po „wczesnej" odpowiedzi następował „późny" ból, który zaczynał się około 15 minut po wstrzyknięciu i utrzymywał się około godziny.

Za pomocą tego testu wykazaliśmy, że przeciwbólowa blokada badanej łapy całkowicie znosi późną odpowiedź bólową, ale tylko wówczas, gdy znieczulenie zastosowano z wystarczającym wyprzedzeniem, by zapobiec wystąpieniu wczesnej odpowiedzi bólowej. Jeśli jednak taki wczesny ból wystąpił, to lek jedynie częściowo znosił odpowiedź póź-. niejszą. Tak więc ból utrzymywał się

ŚWIAT Nauki Czerwiec 1992    79