page0213

NAZWY MIEJSCOWE

Po XVIII w. formant -skie i -owskie szerzy się zwłaszcza na Śląsku, tworząc nazwy wsi od nazwisk. Mogą one mieć zarówno charakter dzierżawczy, jak pamiątkowy, por. np. Hanuszowskie od nazwiska Hanusz.

C.    Nazwy rzeczownikowe z formantem -ec, -owiec, -iniec, np. Chromieć od przezwiska Chromy, Opatowiec od godności Opata, Jasiniec od imienia Jaś. Tego typu nazwy dzierżawcze nie są liczne, rozrzucone nierównomiernie po całej Polsce, stosunkowo najliczniej występują na Śląsku.

D.    Nazwy rzeczownikowe z formantami -ka, w 1. mn. -ki, także -ów-ka, np. Józefka od imienia Józef, Turówki od przezwiska Tur, Klimczokówka od nazwiska Klimczok. Formy z -owka rozprzestrzeniły się licznie na śląskim pogórzu, zwłaszcza w nazwach części wsi i małych osad położonych poza wsią, stanowiąc w tym regionie około 12% nazw.

E.    Nazwy miejscowe powstałe w wyniku derywacji fleksyjnej. Są to formy dopełniacza l. p., np. Borują od imienia Boruj, Zgaliny od n. os. Zgalina. Pierwotne formy dopełniacza funkcjonują z czasem jako formy mianownika, np. ta Borują, te Zgaliny.

Nazwy miejscowe dzierżawcze są dominującym rodzajem nazw w całej Polsce północnej, przede wszystkim na Pomorzu i w Wielkopolsce. Stanowią tu niemal 40% ogółu nazw miejscowych. Z tego około 60% to nazwy z -ov-//-'ev-, około 30% stanowią nazwy z -in- i około 10% — nazwy z *-jh. Na Mazowszu i w ziemi lubelskiej nazw dzierżawczych jest około 30%. W południowej części Polski jest ich mniej: około 20% na Śląsku i zapewne tyle samo w Małopolsce (brak danych dla całości tej dzielnicy).

NAZWY SŁUŻEBNE

Termin „nazwy służebne" został dla nazw wsi wprowadzony przez historyków, następnie zaś przejęty przez językoznawców. Nazwy te pochodzą od apelatywnych określeń grup ludzi pełniących w okresie wczesnofeudalnym funkcje służebne wobec księcia i jego dworu, także od nazw grup zawodowych mieszkańców osad, np. Grotniki od wyrazu grotniki 'ludzie wyrabiający żelazne groty do dzid i strzał', Bobrowniki od nazwy ludzi hodujących bobry, Piekary i Piekarze od nazwy łudź* wypiekających chleb itd.

Większość znanych w Polsce nazw służebnych pochodzi od wyrazów zakończonych na -ary lub -niki. Są to nazwy wsi powstałe bez formantów toponimicznych, a więc prymarne, równe apelatywnym określeniom zawodowym o charakterze rzemieślniczym, zawsze w liczbie mnogiej. Pierwotnie były to formy mianownika liczby mnogiej, np. Sokolnicy,

209